Ekmek ve Gül 8 Mart Dünya Bayanlar Günü nedeniyle 22 vilayette 23 farklı işkolunda fiyatlı çalışan 680 bayanla anket ve derinlemesine görüşmeleri raporlaştırdı.
Raporda bayanların işyerinde pandemi önlemlerinin alınması için vermek zorunda kaldıkları çabaya, çalışma şartlarının ağırlaştırılmasına, artan baskı ve salgın periyodunda işyerlerindeki cinsiyetçi uygulamalara yer verildi.
Rapor şöyle:
İşyerindeki paklık de bayanların sırtına bindirildi!
Rapora nazaran, pandemi periyodunda işyerlerinde alınan önlemleri yetersiz bulan bayanların oranı yüzde 57, kısmen kâfi bulanların oranı yüzde 10, “yeterli” diyenlerin oranı ise yüzde 30.
İşyerinde pandemi sürecinde artan paklık muhtaçlığının paklık için yeni işçi istihdam edilerek değil, üretimde çalışan bayan emekçiler ortasında paylaştırılarak “halledilmeye” çalışıldığını anlatan bayan emekçiler, örnekler veriyor:
“Fazla maske verilmesi ve tuvaletlerin daha sık temizlenmesi dışında bir tedbir yok. Hatta bu ekstra paklığı de biz çalışanlar ortasında paylaştırdılar, biz yapıyoruz. Kâfi değil yani.” (Ankara, havalandırma sistemleri üreten bir fabrikada taşeron emekçi, yaş 50)
“Mutfaklarımız çok pis. Bizim kısımdan bayanlar seçildi, onlar mutfakları temizliyor. Çayı bile onlar koyuyor. Pazar günleri de dahil. Paklık için işçi almıyorlar, personeller hem çalışıyor hem de öteki paklık işlerini yapıyor. Tuvaletleri bile biz temizliyoruz.” (Bursa, dokumacılık fabrikasında kalite operatörü, yaş 52)
İşyerlerinde temel hijyen materyallerini kendilerinin sağlanması istenen personeller, itiraz ettiklerinde aşağılamalarla karşı karşıya kaldıklarını anlatıyor: “Pandemi başladığında 1 sefer ilaçlama yapıldı. Maske alırken bile bir sürü laf söyleyerek aldılar. ‘Yok bir maskeyi bile kendiniz alamıyor musunuz’ diye.” (İstanbul, metal personeli, yaş 28)
Bayanlar işyerinde pandemi önlemlerinin yetersizliği konusunda denetimsizlikten, yönetici ile personeller ortasındaki eşitsizlikten şikayet ederken, erkek emekçilerle ortalarındaki eşitsizliğe de dikkat çekiyor. “Önlem aslında yok. Müdür işveren aslında kendini koruyor lakin fabrikanın içinde bilhassa erkek personeller maskesiz bir biçimde geziyorlar. Genel kontrol olacağı vakit evvelce haber geliyor, herkese maske dağıtıyorlar. Onun dışında fabrika personellere maske ve dezenfektan dayanağı yapmıyorlar.” (Bursa, dokuma dokuma operatörü, yaş 47)
Çalışma mühleti belirsizleşti
Rapora nazaran çalışma saatlerinde değişim yaşayan bayanların oranı yüzde 44,8. Bayanlar hafta sonu yasakları nedeniyle çalışma müddetlerinin belirsizleştiğini, pandemi önlemi ismi altında uygulamaya konan esnek çalışmanın bayanların çalışma müddetlerini uzattığını ortaya koyuyor. Bayanların bir kısmı, çalışıp çalışmayacaklarını sabah işyerine gittiklerinde öğrendiklerini anlatıyor. İstanbul’da büyük bir dokuma markasının deposunda çalışan 35 yaşındaki bir bayan “İnternet satışına çalışan kısımlarda artış oldu. Başka kısımlarda azalma yaşandı. Pandemi münasebet gösteriliyor. Çalışma saatlerimiz birebir lakin hafta sonu çalışma kalktı. Mesailer kalktı. Daima NÜT’e çıkartılıyoruz” diyor.
Sıhhat ve bakım hizmetlerinde çalışma saatleri insan vücudunun sonlarını aşan bir boyuta vardığını örnekleyen “Pandemi sürecinde vardiyalar kurumda kaldığımızdan ötürü 18 saat, bazen bunu da aşan çalışma saatlerimiz kelam konusu oluyor” cümlelerinin yanı sıra, büro/ofis işçilerinin ortasında yaygın olan meskenden çalışma uygulamasının da belirsizliğin kaynaklarından biri olduğu vurgulanıyor.
Önlem lafta, molalar rafta, yemek ayakta
Salgın şartlarında daha fazla molaya gereksinim duyulduğu açıkken, emekçi bayanların yüzde 88’i kâfi mola mühletinden yoksun olduklarını ortaya koydu. Bayanların bir kısmı ise, aslında pandemi öncesinde de mola müddetlerini hiç kullanamadıklarını ya da çok az molaya çıkabildiklerini, fiilen molaya çıkmanın imkansızlaştığı belirtti. Çalışma anında, ayak üstü ya da masa başı karın doyurmak neredeyse olağanlaşmış. İzmir’den belediye çalışanı bir bayan anlatıyor: “Öğle yemeği saati yarım saate düştü. Her yer kapalı olduğu için öğlen yemeğini de meskenden getirip işyerinde yiyoruz.” Aydın’dan dokumacılık personeli bir bayan ise şunları söylüyor: “Yalnızca yemek molası, devlet esasen yarım saatlik bir mola veriyordu. Lakin 18 saatte bir makinaları birbirimize devretmemiz için, işin aksamaması için molalar 10-15 dakikaya düşürüldü.”
Pandemi fırsatçılığı; birebir iş yarı sayıda çalışana yaptırılıyor
Bayanların yüzde 39’u iş yoğunluğunda bariz bir artış yaşandığını söylüyor. “Az personel maliyeti-çok kâr”ın özetini İstanbul’dan besin çalışanı bir bayan anlatıyor: “Daha az işçiyle daha çok iş yaptırılmaya başlandı, pandemiden evvel yapılan iş şu anda neredeyse yarı yarıya şahısla yapılıyor.” Bayanların bu güç şartların yüküne katlanmak zorunda kalmasının nedeni ise iş garantisinin yokluğu ve işten çıkarılma korkusu.
Metal ve elektrik-elektronik işkolunda çalışan bayanların anlatıları ise personeller ortasında Covidli sayısı yükseldikçe, şimdi hasta olmayan çalışanların üstüne yük bindirildiğini ortaya seriyor: “Mesai saatlerimiz artmadı lakin iş yükümüz arttı. Pandemiden ötürü rahatsızlanan arkadaşlarımızın yerine biz bakmak durumunda kaldık. İşler yetişmeyince de bir sürü lafa maruz kaldık.” (İstanbul, Esenyurt, elektronik, 28)
Hizmet işkolunda ise “az vakitte daha çok iş” kuralı işliyor. Tekirdağ’dan ofis işçisi 37 yaşındaki bir bayan “Meskenden de çalışıyoruz. Bilhassa muhakkak bir periyotta çok yoğunluk oluyordu ve bunu olağanda 8 saatte yaparken artık 4 saatte yapmaya çalıştık. Bu da iş yükümüzü artırdı” diye anlatıyor.
Emekçiler fiyatsız müsaadeye gönderildikçe, bir yandan da kontratlı emekçi alımları yapılıyor. “4 tezgah bakarken artık 6-7 tezgaha bakmaya başladık. [İş yoğunluğu] neredeyse yüzde 30 arttı. Eleman olmadığı için 2-3 kişinin yükünü tek şahsa yıkıyorlar. Daima işten çıkanlar, işe girenler değişiyor. Şu an İŞKUR’dan gelenler çok fazla. Son vakitlerde işe girenlerin birden fazla İŞKUR’dan geliyor. İşveren esasen parasını ödemiyor, onun da lehine oluyor. Biri işverenin radarına yakalandığında çabucak fiyatsız izine gönderiyorlar, personel istifa edene kadar fiyatsız izinde bırakıyorlar.” (Bursa, dokuma, yaş 47)
İşyerinde tacizde “işten atılırım” korkusu
Pandemi müddetince işyerinde izlenme ve denetlenmenin yaygınlaştığını gösteren rapor, ağır çalışma şartlarına itiraz edildiğinde baskının ağırlaştığına, bayanlar üzerindeki baskının arttığına işaret ediyor: “İşte yanılgı yaptığımızda kimi ustabaşları azarlıyor. ‘Bunu nasıl bu türlü yapmayı başardın? Nasıl dikkat etmezsin?’ diyorlar. Kendi üzerindeki baskıyı bizim üzerimize gelerek üzerinden atmaya çalışıyor” (İstanbul, dokumacılık, 24)
İşyerinde taciz kelam konusu olduğunda ise “tutanak yeme” ve “işten atılma” korkusu belirleyici, tacize uğrayan bayanlar cezalandırma riski altında:
“Çok fazla erkekle çalışıyoruz. İş isterken ‘güzelim bana iş versene’ diyerek iş istiyorlar. Bunun üzere bir sürü olay yaşadım. Hengame ede ede çözüyorum. Geçenlerde bir olay yaşadım. Çalışan arkadaşlardan biri Kürtçe bir şeyler söyledi. Bir başkası güldü. ‘Sen ne dedin?’ diye sordum. ‘Hoş kardeşim, nasılsın, iyi misin? dedim’ dedi. … zorlayınca söyledi. ‘Sen çok hoş bir bayansın. Benim sevgilim olsana’ demiş. Küfür ettim, yürek edip şikâyet edemediler. Şikâyet etse işten atılırdım. O an ben şikâyet etseydim iki şahidim vardı. Lakin en fazla tutanak yerdi, işten atılmazlardı, diye düşündüğüm için şikayet etmedim.” (İstanbul, depo, yaş 35)
Tacize karşı en büyük direnç sistemi ise dayanışma. Sendikalı yerlerde bu imkana daha çok itimat duyulduğu görülüyor. Kocaeli’de bir metal fabrikasında çalışan 32 yaşındaki bir bayan “Ustabaşının bu türlü şeyleri oluyordu. Şikayet edip kısımdan attırdık” diyerek örnek veriyor.
“Pandemide yüküm iki katına çıktı, reklam izlerken bile ağlıyorum”
Raporda görüşme yapılan 680 bayanın yüzde 77’si meskendeki işlerine ayırdıkları vaktin arttığını söylüyor. Bayanların yüzde 34’ü pandemi öncesine nazaran dinlenme vakitlerinin azaldığını belirtiyor. “Pandemi devrinde yüküm iki katına çıktı. İşten çok konutta daha çok yorulduğumu hissediyorum. Hem baş olarak hem de vücut olarak fevkalade derecede yıpranmışlık hissediyorum. Bir reklamı bir diziyi izlerken bile kendimi ağlarken buluyorum” diye anlatıyor İstanbul’dan depo personeli bir bayan.
Konuttaki işin azaldığını söyleyen bayanlar ise yükün kız çocuklarının sırtına bindirildiğini anlatıyor. “Benim kızlar okula gidemediği için işleri onlar aldı, azaldı benim yüküm o yüzden” diyor Eskişehir’de belediyede çalışan bir paklık emekçisi bayan.
Ağır yükler bayanları işi bırakma noktasına getirirken, şartlar çok sıkıntı olmasına karşın çalışmak zorunda kaldıklarını belirtiyorlar. Nedeni ise şu sayı ortaya koyuyor: Bayanların yüzde 89’u pandemi öncesine nazaran meskenin muhtaçlıklarını karşılamakta daha fazla zorlanıyorlar. Bursa’dan bir dokuma personeli durumu “Çok istemişimdir işten çıkayım. Ancak hiç yapamadım. Bazen kendi banyomu bile geciktiriyorum. Kendime ayırdığım özel bir vaktim yok” diye özetliyor.
Bayanların çalışmayla ilgili beklentilerini ve ortak hislerini ise İstanbul’dan bir dokuma çalışanı bayan söz ediyor: “Öyle bir bahtım yok. Hiç de işten ayrılmayı düşünmedim. Daha hoş kaidelerde çalışmak istedim.”
Çocukların üstüne kapıyı kilitleyip işe gidiyorlar
Pandemi sürecinde çocuk bakım yükü ağırlaşan bayanların büyük kısmı, çocuklarının bakımını büyükanne takviyesiyle sağlayabildiklerini söylüyor. Çocuğu olan bayanların yüzde 29’u çocuklarını meskende yalnız bırakmaktan öteki deva bulamadıklarını lisana getiriyor.
Sendikalardan gereksinim duydukları dayanak yok
Fakat bayanlar ortasında, pandemi devrinde sendikalarından muhtaçlık duydukları dayanağı göremeyen de çok. Bir örnek şöyle: “Biz sendikalıyız ancak sendikasız gibiyiz. Sendikaya güvenmiyoruz, sendikaya ulaşamıyoruz. TİS süreci yaşıyoruz. Muahede sağlanamadığı için ikramiyelerimiz kesildi. Kesinti neden yapıldı, ne vakit ödenecek aşikâr değil. Artırımlar, aldığımız paralar çok düşük. 16 yıldır çalışıyorum, en iyi elemanlardanım, en yüksek maaş alanlardanım fakat aldığım para minimum fiyat.” (Eskişehir, dokuma çalışanı, yaş 34)
Sendikalı olmanın değerli olduğunu söyleyen sendikalı bayanlar ise pandemi periyodunda sendikalarıyla birlikte hijyen, müdafaa, iş garantisi ve fiyatlı müsaade konusunda kazanım elde ettiklerini tabir ediyor.
Raporun tamamı için
T24
