Felç, deliryum, anksiyete, şaşkınlık… liste uzayıp gidiyor. Covid-19’un yalnızca bir teneffüs yolları illeti olduğunu düşünüyorsanız, tekrar düşünün.

Devir geçtikçe, koronavirüsün çok sayıda nörolojik sorunu da tetikleyebileceği giderek netleşiyor.

Marazı görece hafif ya da orta şiddette geçirenler, devam eden bilişsel tesirlerinden bahsediyor. Hafıza ve konsantrasyon problemleri ve yorgunluk üzere.

Gelgelelim, bu manada dertler marazı ağır geçirenler üzerinde ağırlaşıyor.

Paul Mylrea’yla konuşurken, her ikisi de koronavirüs enfeksiyonu nedeniyle ortaya çıkan iki büyük felç geçirdiğini hayal etmek güçlükle.

Cambridge Üniversitesi Muhabere Yöneticisi olan 64 yaşındaki Mylrea, çok hoş konuşuyor ve sağ tarafında devam eden zayıflığa rağmen, vücudunda rastgele bir sorun yok.

Londra’daki Ulusal Nöroloji ve Nöroşirurji Hastanesi’ndeki (NHNN) tabiplerin şimdiye dek gördüğü en kayda bedel iyileşmelerden birini gösterdi.

Birinci felcini, University College Hastanesi’nde ağır bakımda yatarken geçirdi. Akciğerlerinde ve bacaklarında ölümcül sonuçlar yaratabilecek kan pıhtılarına rastlandı ve bu nedenle güçlü kan inceltici ilaçlar verildi.

Birkaç gün sonra, 2. ve daha büyük bir felç geçirince NHNN’ye sevk edildi.

‘Yüzünde boş bir söz vardı’

Nöroloji kompetanı Dr Arvind Chandratheva, ambulans geldiğinde hastaneden çıkmak üzereydi.

“Paul’un yüzünde boş bir tabir vardı” diyor.

“Sadece bir tarafı görebiliyordu ve telefonunu nasıl kullanacağını bilemiyor yahut şifresini hatırlayamıyordu. Evvel kan incelticilerin dimağda bir kanamaya yol açtığını düşündüm, ancak gördüğümüz çok garip ve farklıydı.”

Paul, pıhtılaşma nedeniyle bir gayrı felç geçirmiş ve dimağın yaşamsal meydanlarına kan akışı kesilmişti.

Testler, kanda pıhtılaşma orantısını gösteren ve D-dimer olarak bilinen ölçümün çok yüksek olduğunu gösterdi.

BBC Paul Mylrea, geçirdiği felçlerin akabinde toparlanmayı başardı.

Sıradanda 300’den az olması gereken ve felç geçirenlerde 1000’e kadar çıkabilen ölçüm, Paul Mylrea’da 80 binin üzerindeydi.

Dr. Chandratheva “Daha evvel hiç bu seviyede pıhtılaşma görmemiştim, vücudun verdiği yansıda bir şey kanının korkunç kademede yapışkan hale gelmesine neden olmuştu” diyor.

Yüksek seviyede pıhtılaşma

Kısıtlama tedbirleri sırasında, hastanelere acil gelen felç vakalarında düşüş oldu. Lakin NHNN’deki nörologlar, iki hafta içinde büyük felçler geçiren altı Covid hastasını tedavi etti.

Bu hastalarda, yüksek tansiyon ve diyabet üzere bildik risk faktörleri de yoktu. Bütün vakalarda çok yüksek seviyelerde pıhtılaşma vardı.

Felçleri kısmen tetikleyen, bağışıklık sisteminin vücutta ve dimağda enflemasyona yol açan çok reaksiyonuydu.

Felç o kadar büyüktü ki tabipler yaşayamayacağını ya da büyük nispette engelli kalacağını düşünüyordu.

Paul “İkinci felcimden sonra, eşim ve kızlarım yolun sonuna geldiğimi, beni asla göremeyeceklerini düşündüler. Hekimler, beklemek dışında yapacak bir şey olmadığını söyledi. Sonra, bir halde hayatta kaldım ve giderek güçlenmeye başladım” diyor.

Birinci cüret veren işaretlerden biri, altı lisan konuşan Paul’un lisanlara karşı yeteneğiydi. Hemşirelerden biriyle konuşmak için, İngilizce’den Portekizce’ye geçiyordu.

Dr. Chandratheva, “Birkaç lisanı yetişkinliğinde öğrenmişti ve bu dimağda felçten etkilenmeyen farklı temaslar kurmuş olabilir” diyor.

Paul eskisi kadar süratli okuyamadığını, bazen unutkanlaştığını söylüyor, ama dimağın hasar gören ortamlarına bakıldığında bu hiç de şaşırtıcı değil.

Fizikî iyileşmesi de etkileyici oldu. Hekimler bunu daha evvel de fizikî durumunun çok iyi olmasına bağılyor.

Paul “Günde bir saat bisiklet sürer, haftada birkaç sefer spor salonuna sarfiyat ve nehirde yüzerdim. Bisiklet ve dalış günlerim bitti lakin yüzmeye geri dönmeyi umuyorum” diyor.

• Sitokin Fırtınası: Koronavirüsle uğraşta bağışıklık sisteminin dosttan düşmana dönüştüğü an
• Koronavirüs yalnızca akciğerlere değil, kalbe ve böbreklere de zarar veriyor
• Koronavirüs vücudu nasıl etkiliyor?

125 hastada dimağ meseleleri

Lancet Psikiyatri mecmuasında yayımlanan bir çalışmada, İngiltere’de hastanede yatan 125 ağır koronavirüs hastasında dimağ sorunları tespit edildi.

Yaklaşık yarısı pıhtılaşma yüzünden felç geçirirken,diğerlerinde dimağda enflamasyon, psikoz ya da bunama gibisi semptomlar görüldü.

Araştırmayı yapan ekipten Liverpool Üniversitesi Profesörü Tom Solomon “Virüsün yalnızca akciğerlerde değil, dimağda de sorun yarattığı şu an açık. Bu kısmen beyefendisine oksijen gitmemesinden. Fakat kanda pıhtılaşma, bağışıklık sisteminin yansısı üzere öbür faktörler de var üzere görünüyor. Başkaca virüsün kendisinin de dimağı enfekte edip etmediğini sorgulamalıyız” dedi.

Kanada’da nöroloji eksperi Prof. Adrian Owen, koronavirüsün bilişsel kabiliyetleri nasıl etkilediği üzerine internet üzerinden global bir çalışma başlattı.

Owen, “Yoğun bakımdan sağ çıkanların bilişsel sıkıntılar yaşadığını biliyoruz. Hasebiyle, Covid-19 hastaları çoğaldıkça, ağır bakımdan konuta çıkmanın bu beşerler için tedavinin sonu olmadığı artık giderek daha net görülüyor. Bu yalnızca toparlanmalarının başlangıcı” diyor.

1918’deki grip salgınıyla muhtemel benzerlikler

NHNN’den nöroloji bilirkişisi Dr. Michael Zandi de “Koronavirüslerin yol açtığı SARS ve MERS’in birtakım nörolojik marazlarla bağlı olduğu biliniyordu. Ama daha evvel hiç bu türlü bir şey görmemiştik” diye konuşuyor.

“Kıyas yapabileceğimiz en yakın şey 1918’deki grip salgını. O devir, 10-20 yıl sonrasında çok fazla dimağ marazı ve probleminin ortaya çıktığı görülmüştü.”

Bir numara Dünya Savaşı’nın sonuna sahih, yaklaşık bir milyon kişinin yakalandığı encephalitis lethargica (uyku hastalığı) isimli gizemli bir nörolojik rahatsızlık ortaya çıkmıştı.

Buna neyin yol açtığı ve tetikleyenin grip mi, yoksa enfeksiyon sonrası ortaya çıkan bir bağışıklık sistemi marazı olup olmadığı konusunda çok az şey biliniyor.

Uyku marazı dışında, birtakım hastalarda hayatları boyunca etkileyen ve Parkinson illetine benzeyen hareket sıkıntıları da ortaya çıkmıştı.

Covid-19 ve 1918’deki İspanyol gribi salgınları arasında kıyaslamalar yaparken dikkatli olunmalı. Lakin bu kadar çok sayıda Covid hastası nörolojik semptomlar sergilerken, dimağ üzerindeki uzun vadeli tesirlerine bakmak kıymetli olacak.

• Koronavirüs sözlüğü: Hangi terim ne manaya geliyor?
• ABD global Remdesivir stokunun tamamını satın aldı, dünya umumunda kimseye ilaç kalmadı
• Deksametazon: Koronavirüsle uğraşta ‘şimdiye kadar vefat nispetini azaltan birinci ilaç’
• Hidroksiklorokin ilacı ve koronavirüs tedavisiyle ilgili araştırma neden tartışma yarattı?

BBC

• BİLMENİZ GEREKENLER – Koronavirüs nedir?
• TÜRKİYE’DE SON DURUM – Hangi tedbirler alındı?
• HÜKÜMET TAVSİYESİ NE? – Sıhhat Bakanlığı’nın koronavirüsten korunma tavsiyeleri
• COVID-19 VE GERÇEKLER – Koronavirüs hakkında inanmamanız gereken hurafeler
• SİZ NE YAPABİLİRSİNİZ? – Koronavirüsten nasıl korunursunuz?
• KORONAVİRÜS HARİTASI – Salgında son durum ne?
• PANDEMİ NEDİR? – Pandemi nedir, memleketleri nasıl tesirler?

T24