*Doç. Dr. Murat Batı

Ülkeler pandemi sürecinde artan kamu harcamalarını finanse etmek ve düşen vergi gelirlerini telafi etmek için yeni kaynak arayışına yöneldi. Kimi ülkeler ise bu sorunu çözmek ismine yeni vergi(ler) getirdi. Bu periyotta en fazla getirilen verginin ismi “servet vergisi”dir. Dünyanın birçok ülkesi servet vergisinin getirilmesini konuşurken biz de geri kalmadık elbette ve “Biz niçin getirmiyoruz bu vergiyi?” sorusunu tekraren sorar olduk. Dünyadaki uygulamalarına baktığımızda servet vergisi; servet (varlık/para) bedeli muhakkak bir fiyatın üstünde olan yurttaşlarından belirli bir oranda tek seferlik vergi alınmasına yöneliktir. Çabucak belirtmeliyim ki, birçok kişi üzere ben de olması taraftarıyım fakat her istediğimiz maalesef ol(a)mayabiliyor. “Neden servet vergisi getirilemez mi?” diye sormadan evvel ben gerekçeli bir formda bahsin hukuksal mahzurlarını anlatmaya çalışayım.

“Servet Vergisi” nedir?

Ülkemizde vergiler; gelir, harcama ve servet üzerinde alınır. Servet üzerinden alınan vergiler; motorlu taşıtlar vergisi, veraset ve intikal vergisi ve emlak vergisidir. Bu yıl yürürlüğe giren bedelli konut vergisi de servet üzerinden alınan bir vergidir fakat bu vergi Emlak Vergisi Kanunu’nun 42 ila 49’uncu unsurlarına monte edilerek toplam 8 unsurdan oluştuğundan ve ayrıyeten kendi ismine bir kanunu da bulunmadığından emlak vergisi içinde yazdım. Neyse bahsimiz bu değil..

Bir de harcama vergisi sayılan lakin özü itibariyle servet vergisi sayılması gereken ÖTV üzere vergilerimiz de var. Doktoradan Hocam sayın Prof. Dr. Binhan Elif YILMAZ’ın dediği üzere “motorlu araçlardan alınan ÖTV temelinde bâtın bir servet vergisidir.” Ben çıtayı biraz daha yükselteyim ve “kapalı değil aleni bir servet vergisidir” savını da ortaya atayım. Hatta çalışanların elde ettikleri fiyat gelirlerinin halk ortasındaki ismiyle dilime girmesi yani geliri arttıkça bir üst tarifeden vergilendirilmesi durumunda üst dilimdeki oranlama da bir servet vergisi sayılabilir. Zira devlet, fazla gelir elde edildiğini ve bunun artık muhtaçlığı karşılayacak seviyesi aştığını ve bu nedenle de aşan kısma daha yüksek bir vergi oranı uygular.

Devlet temelinde bu fazla geliri “tasarruf etme vergi olarak bana ver” der. Gelir vergisi sayılan bu kısım da servet vergisi sayılabilir.. Bu örnekleri artırmak mümkün elbette.

Fakat teoride servet vergisi sayılan vergilerden 2020 yılında elde edilen tahsilat meblağları; veraset ve intikal vergisinden 1 milyar 298 milyon TL, motorlu taşıtlar vergisinden 15 milyar 979 milyon TL ve emlak vergisinden (Ocak-Eylül 2020 dönemi) 7 milyar 59 milyon TL ve toplamda 24 milyar 336 milyon TL’dir.

Hazine ve Maliye Bakanlığı, emlak vergisin tahsilat durumunu Ocak-Eylül periyodu yani 9 aylık olarak açıklamış bulunmaktadır. Bu durumda servet vergilerinin toplam vergi gelirleri içindeki hissesi yaklaşık %3 civarındadır. 2020 yılında yalnızca tütün mamullerinden alınan ÖTV’nin toplam vergi gelirleri içindeki hissesi %7,4 olduğu gerçeği dikkate alındığında servet vergilerinin toplam vergi gelirleri içindeki %3’lük hissenin ne ölçüde düşük olduğunu hatta tütün eserlerinden alınan ÖTV’nin servetten alınan tüm vergi gelirlerinin yaklaşık 2 buçuk katı olduğu gerçeği durumun vahametini anlamamız açısından değerli bir hisseye sahip olacaktır sanırım.

Dünyada servet vergisi

Ülkemizin çok saygın akademisyen ve müellifleri özel bir servet vergisinin getirilmesini şiddetle yazıp anlatmaktadırlar. Doğrusu onlarla birebir düşünüyorum lakin “lakin”sı var. Önerdikleri servet vergisi; dünyadaki örneklerine epey benzeri özelliklere sahiptir. Bu formda servet vergisi getiren ülkelerden biri Arjantin’dir. Arjantin, 3,3 milyar dolar bir gelir hedefleyerek; 2,5 milyon dolardan fazla serveti olan yaklaşık 12 bin Arjantin Vatandaşından Arjantin sonları içinde bulunan servetlerinin %3 buçuğunu, ülke dışındaki servetlerinden ise %5,25’ini servet vergisi olarak almayı planlamaktadır. Tahsil edilen servet vergisinin yarıdan fazlasının pandemi gayesiyle kullanılması hedeflenmektedir.

Öte taraftan Danimarka, veraset vergisi indirimini iptal ederek, Norveç yeni kurulan şirket paylarında net varlık vergisi tabanını genişleterek, Birleşik Krallık ise bir servet vergisi kurulu kurarak servet vergilerine soğuk durmadıkları sinyalini verdiler. Rusya’da ise banka hesaplarındaki 1 milyon rublenin üzerindeki servetten elde edilecek faiz gelirlerini %13 oranında vergilendirilerek 1,5 milyar dolar hasılat elde etmeyi planlanmaktadır. Tüm bu servet vergilerinin ortak özelliği, tüm servet ögelerini kapsamaması nedeniyle özel nitelikli bir servet vergisi olmalarıdır.

Servet vergilerinin bu kısımları için bilhassa Prof. Dr. Mustafa Durmuş, Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu ve Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz hocalarımın ulusal basındaki ve/veya kendi sitelerindeki yazılarını okumak yararlı olacaktır.

Bizde özel bir servet vergisi olabilir mi?

Öncelikli temel sorun “servet” kavramından ne anlaşıldığıdır. Servetten anlaşılan yalnızca finans kurumlarında bulunan nakit mi ya da sahip olunan pay senedi, tahvil, bono vs üzere finansal enstrümanlar mı ya da sahip olunan gayrimenkuller mi? Dünya ölçeğinde bu soruların karşılığı genel olarak banka ya da finans kurumlarında bulunan mevduatlar olarak kabul edilmiş. Bizde önerilen servet vergilerine bakıldığında tekliflerin öbeğinde banka ya da finans kurumlarında bulunan TL ve yabancı paralar bulunmaktadır. Bu yazıda da bunu bu biçimde kabul ederek değerlendirmelere devam edelim.

TCMB’nin 12 Mart tarihli haftalık banka ve para istatistikleri bilgilerine nazaran TL ve yabancı para mevduat meblağı yaklaşık 3 buçuk trilyon TL’dir. Bu fiyatın yaklaşık olarak 1,6 trilyon TL’lik fiyatı Türk Lirasından ve yaklaşık 1,9 trilyon TL’lik fiyatı ise yabancı paralardan oluşmaktadır. 1,6 trilyon TL’lik Türk parası mevduatının yaklaşık 42 milyar TL’si yurt dışı yerleşiklerden kalanı ise yurt içi yerleşiklerin mevduatlarından oluşmaktadır. 1,9 trilyon TL’lik yabancı paraların ise 146 milyar TL’lik kısmı yurt dışı yerleşiklerin kalanı ise yurt içi yerleşiklerin mevduatlarından oluşmaktadır.

Üstte verilen mevduatların bir kısmı kişi başına 1 milyon TL’den fazladır. Bu şahıslardan varsayalım 1 milyon TL üzere bir meblağı aşan mevduata (servete) sahip olanlardan muhakkak bir oranda özel bir servet vergisi alabilir miyiz? Elbette alabiliriz lakin öncelikle verginin ekonomik sonuçlarından çok bilhassa Anayasal olarak mümkün olup olmadığını ele almamız gerekmektedir. Bir süreç, ister kanunla ister Cumhurbaşkanı Kararı ile isterse de öbür bir enstrümanla düzenlense bile Anayasa’nın rastgele bir kararına terslik oluşturmaması gerekmektedir. Bilhassa vergi hukuku ile alakalı yapılan düzenlemeler Anayasa’nın 2’nci unsurunda yer alan “sosyal hukuk Devleti”, Anayasa’nın 10’uncu unsurunda yer alan “eşitlik” 13’üncü hususunda yer alan “ölçülülük”, 35’inci unsurunda yer alan “mülkiyet hakkının ihlali” üzere prensipler ile çelişmemelidir.

Özel bir servet vergisinin önündeki hukuksal pürüzlerin anlamak için aşağıdaki unsurların irdelenmesi gerekmektedir.

a)”Özel bir servet vergisinin” Kanunla konulması gerekmektedir

Anayasa’nın 73’üncü unsurunun 3’üncü fıkrası gereği vergiler lakin kanunla konulur. Bunun için kendine ilişkin bir kanun ya da pahalı konut vergisinde olduğu üzere var olan bir kanuna ekleme yapılabilir. Bu sürecin ise katiyetle kanunla yapılması gerekmektedir. Bu üslup bir verginin konulması da bu ortalar hayli tanınan bir yol olan “torba kanun” ile yapılır büyük bir ihtimalle. Kanunla konulması dışında Cumhurbaşkanı Kararı ya da Genel Bildirim üzere bir düzenleyici süreçle bu verginin konulması mümkün değildir.

b) ”Özel servet vergisi kanunu” hangi emel için konulacak?

Getirilecek özel bir servet vergisinin legal bir emelinin olması gerekmektedir. Bu emel, pandemi hasebiyle kullanılmak üzere tesis edilebilir. Fakat burada da bir mahzur var ki bu da 5018 sayılın Kanun’un 13/g unsurunda “Belirli gelirlerin belli masraflara tahsis edilmemesi temeldir.” prensibidir. Bu, maliye yazınında “adem-i tahsis” prensibi olarak da isimlendirilir. Genel bütçeye direkt gelir kaydedilen bu vergiler hazinenin havuzuna aktarılır ve tekrar bu vergiler toplandığı yer ya da konusuna bakılmaksızın “bütçe kanununun” müsaade verdiği ölçüde her türlü kamu hizmeti için harcanabilmektedir. Tıpkı zelzele vergisi olarak bilinen Özel Bağlantı Vergisi üzere. Akıbeti birebir olma ihtimali çok yüksek. Her sarsıntı sonrası “nerede bu zelzele vergileri?” sorusuna her seferinde yazılarımda bu cevabı verdim. İşte tam da bu noktada genel bütçeye gelir kaydedilen ve pandeminin yaralarını sarmak gayesiyle getirilecek özel servet vergisinin de yalnızca pandemi için kullanılması 5018 sayılı Kanun’un 13/g unsuru uyarınca mümkün görünmemektedir. Getirilecek “özel bir servet vergisini” büyük bir ihtimalle bunu “pandemi vergisi” ya da covid vergisi” diye isimlendireceğiz. Yani bu maksatla getirilecek vergi hazineye aktarılacak sonrasında ise bütçe kanununda belirtilen “yol”, “araba/araç”, “okul” üzere harcamalara gidecek. Sonra her hadise artışında olduğu üzere “nerede bu covid vergileri?” diye soracağız.

Benden uyarması..
Bunun tahlili için daha evvel zelzele vergileri için önerdiğim işsizlik fonu üzere bir fona dönüştürülmesi kelam konusu olursa bu sorun aşılabilir. “Adem-i tahsis” üzere meseleleri yok etmek ismine “özel servet vergisini” kontrolü çok güçlü bir “pandemi fonuna” dönüştürüp 5018 sayılı Maddede düzenlenen (I) sayılı cetvel dışında bir kuruluşa bağlayıp temel emeli olan pandeminin ziyanını telafi için kullanılması mümkündür.

c)Konulacak bir “özel servet vergisi” Anayasa’nın eşitlik prensibini çiğnemeyecek

Bu kısmı Hukuk Fakültesinden mesai arkadaşım değerli akademisyen Anayasa Hukukçusu sayın Dr.Metin BAYKAN ile birlikte ele aldık.
Anayasa’nın 2’nci hususu uyarınca vergi yükü vatandaşlar ortasında adil ve istikrarlı dağıtılmalıdır. Günümüzde çağdaş devlet olmanın ve hukukun üstünlüğü prensibini yaşama geçirmenin yolu hukuk devleti olabilmektedir. Anayasa Mahkemesi’nin tabiriyle “hukuk devleti olmak, yönetenlere hukuk garantisi sağlamaktadır.” formunda hukuk devletinin vazifesi tanımlanmıştır. Hukuk devletinin ögelerinden en değerlilerden biri eşitlik prensibidir.

Devletin eşitlik prensibine muhalif bir yasal düzenleme ihdas edebilmesi için bu yasal düzenlemenin “haklı bir nedene (meşru amaç)” dayanması ve kamu faydası nedeniyle bu yola başvurması gerekmektedir. Bununla birlikte Anayasa Mahkemesi, içtihatlarında haklı neden kriterinin kesin bir tarifini yapmış değildir. Anayasa Mahkemesi, önüne gelen somut hadisenin durumuna nazaran gereklilik, mecburilik, istikrarlı ve makul ölçüler üzere tabirlerle bu kriteri açıklamaya çalışmaktadır.

Lakin bu mevzuda şu söylenebilir ki her halde eşitlik unsurundan sapmayı gerektirecek bir ayrım kriterinin ayrımın maksadına uygun olması gerekecektir. Bu minvalde bilhassa üstte bahsettiğimiz adem-i tahsis unsurunun varlığı, eşitlik unsurundan sapmak için münasebet gösterilen pandeminin yarattığı toplumsal adaletsizlikleri gidermede kullanılamayacak ve mümkün bir servet vergisini anayasaya muhalif hale getirebilecektir.

Genel kıymetlendirme

Pandeminin ortaya çıkmasıyla birlikte milyonlarca insanın gelir kaybına uğraması tabir-i caizse toplumsal devlet prensibini daha canlı hale getirmiştir. Haliyle devletlerin bu ilkeyi vatandaşları açısından efektif hale getirebilmesi için yeni kaynaklar yaratmaları gerekmektedir. Bu kaynaklardan biri olarak düşünülebilecek servet vergisi Türk hukukunda özellikle eşitlik unsuru bakımından sorun yaratabilecektir. Her ne kadar yasama organlarının nisbi eşitlik gereği zorlayıcı durumlarda genel eşitlik prensibinden sapmalar yapma konusunda takdir haklarının olduğu düşünülse de bu takdir hakkının keyfi olmaması, legal ve somut bir gayeye yönelik olması gereği ortadadır.

Türk vergi hukukuna hâkim prensiplerden biri olan ve evvelden beri tartışılan adem-i tahsis unsuru yeterince pandeminin yaralarını sarmak maksadına özgülenmiş olarak aşikâr bir bölümden alınacak servet vergisinin gayesine uygun kullanımını sağlayacak somut yasal düzenlemeler yapılmayıp toplanan verginin genel bütçe içerisinde kaybolması bu vergisel düzenlemenin anayasaya uygunluğunu tartışmalı hale getirecektir. Toplumsal devlet prensibini gerçekleştirmenin kıymetli olduğu kadar vergilerin harcanmasındaki şeffaflığın da kıymetli olduğunu unutmamak ve hukuk devleti ve eşitlik prensibi üzere prensipleri toplumsal devlet ardına sığınan bir popülizmin kucağına bırakmamak gerekmektedir.

Ezcümle, muhtemel bir servet vergisi toplanır ve pandeminin yaralarını sarmak için harcanabilir fakat “adem-i tahsis” olmazsa, yüksek servet sahiplerinden özel bir servet vergisi alınabilir lakin “eşitlik” prensibi olmazsa. Herkesi kapsayacak biçimde bir servet vergisi gelebilir. Yani bu vergi gönlü zenginlerden alınırsa, getirilir ve uygulanır ancak yalnızca zenginlerden alınırsa eşitlik unsuru buna pürüz olur.

__________________________________________________________________________________________________

* Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ali Fuad Başgil Hukuk Fakültesi, Mali Hukuk Anabilim Kısmı Lideri

T24