8 Nisan tarihinin Dünya Romanlar Günü olarak kabul edilmesinin üzerinden geçen 50 yılda, Romanlar Avrupa’da ve Türkiye’de sıkıntıları için tahlil bekliyor. Roman Diyalog Ağı’nın (RODA) yaptığı açıklamada, Romanların toplumsal olarak içerilmesi, temel gereksinimlere erişimleri ve böylelikle insan onuruna yakışır bir biçimde yaşama haklarının müdafaa altına alınması için çok daha fazla uğraş gerektiğine işaret etti.

Roman Diyalog Ağı’nın (RODA) yaptığı açıklama şu halde…

Çingene Kurulu ve Milletlerarası Roman Komitesi’nin (1) 8 Nisan 1971 tarihinde Londra yakınlarında, Orpington kentinde düzenlediği birinci Memleketler arası Roman Kongresi’nin üzerinden 50 yıl geçti. Bu buluşma, Avrupa ülkelerinde yaşayan Romanlar ve Romanlar üzere yaşayan kümeleri ortak meseleler çerçevesinde bir ortaya getiren kıymetli tarihi bir doruktu. Tepede, günümüzde hala yeniliğini koruyan Romanlar ve Romanlar üzere yaşayan kümelerin eşit haklara sahip olmasını içeren politik bir program onaylandı. (2)

Bu birinci kongreyi taçlandıran bir öteki kıymetli gelişme de 1990 yılında düzenlenen 4. Dünya Roman Kongresi’nin, 8 Nisan’ı Dünya Romanlar Günü olarak kabul etmesi oldu. O günden bu yana 8 Nisan, Romanlar ve Romanlar üzere yaşayan kümelerin tarihi, lisanları ve kültürlerinin anıldığı, yaşadıkları problemlerin ele alınarak, hususa ait farkındalığın güçlendirildiği milletlerarası bir gün olarak klasikleşti. (3)

Lakin Romanların eşitlik, iştirak ve toplumsal içermeye ait meselelerini birinci defa memleketler arası seviyede lisana getirmelerinden bu yana 50 yıl geçmesine karşın, bu sıkıntıların büyük bir kısmı hem Avrupa’da ve Türkiye’de hala tahlil bekliyor. Kovid-19 pandemisinin tetiklediği global toplumsal ve ekonomik krizlerin yaşandığı bu günlerde, bir yandan insanların bir ortaya gelerek dayanışma ve yardımlaşma sergiledikleri hoş örnekler kelam konusuyken, ne yazık ki Romanlar ve Romanlar üzere yaşayan kümelerin hayat şartlarının giderek daha da kötüleştiğini ve kimi vakit ön yargıların sertleştiğini gözlemliyoruz.

Bin yıldan fazla bir müddettir bu topraklarda yaşayan Romanlar, güçlü kültür birikimleri, kültürel farklılıkları, ekonomik alana özgün iştirakleriyle ülkemizin ekonomik ve toplumsal hayatının her alanında faal olarak yer almalarına karşın, toplumsal alanda adeta görülmez durumdalar. Önyargılardan beslenen ayrımcılık ve buna dayalı sosyo-ekonomik dışlanma toplumun karşı karşıya olduğu temel sorunlar ortasında. İstihdam, barınma, eğitim, sıhhat üzere yıllardır tahlil bekleyen problemler, Romanlarla nüfusun geri kalanı ortasında adeta aşılmaz bir duvar örüyor.

“Yaşama haklarının müdafaa altına alınması için daha fazla uğraş gerekiyor”

Bilhassa pandeminin yol açtığı kriz şartları, bu duvarı daha da alışmaz hale getirdi. Böylesine kriz devirlerinde Romanların toplumsal olarak içerilmesi, temel gereksinimlere erişimleri ve böylelikle insan onuruna yakışır bir formda yaşama haklarının muhafaza altına alınması için çok daha fazla gayret gerekiyor. Krizin ağırlaştırdığı meselelerin aşılması için gerekli uğraşlar konusunda birlikte hareket etmek, ortak ve kapsayıcı tahliller üretmek yegane deva. Bu üzere kriz şartlarında toplumsal dayanışmanın virüsten çok daha bulaşıcı olduğunu geçmiş tecrübelerimizden biliyoruz.

En az toplumsal dayanışma kadar gerekli olan bir öteki adım da gerek ulusal gerekse mahallî seviyede yetkililerin, Romanlar ve Romanlar üzere yaşayan kümelerin problemlerine yönelik siyasetler geliştirmesi; bundan daha değerlisi ise, bu siyasetlerin harekete dönüştürülmesi ve aktif bir formda uygulanabilmesi için gerekli kaynakların oluşturularak, adım atılmasıdır. Romanlarla nüfusun geri kalanı ortasındaki aralığın kapanması eforlarının temelini ise haklarının tam olarak kullanılmasının sağlanması ve bilhassa eğitim ve istihdam siyasetleri oluşturuyor.

Bu bağlamda 2009 yılında başlayan Roman Çalıştayı ile başlayan Romanların içerilmesi sürecindeki son ulusal siyaset evrakı olan Roman Vatandaşlara Yönelik Strateji Dokümanı (2016-2021) II. Evre Hareket Planının (2019-2021) net tedbirlerle hayata geçirilmesi gerekiyor. Ayrıyeten, Avrupa Birliği adaylık sürecimizle de paralel olarak, 2020-2030 yılları ortasındaki siyasetleri yönlendirecek olan Avrupa Roman Eşitlik, Toplumsal İçerme ve İştirak Strateji Çerçevesisi (4) ile de uyumlu, yeni devir için, kâfi bütçe tahsis olan güçlü bir ulusal strateji evrakının iştirakçi ve kapsayıcı bir halde hazırlanması değer arz ediyor. Evrakın istihdam, barınma, eğitim, sıhhat alanındaki meselelere tahlillerinin yanı sıra, çocukların, bayanların, gençlerin ve yaşlıların problemlerini da farklı ayrı ele alması ve bilhassa de bayan ve gençlerin bakış açılarını içermesi değerli.

RODA olarak, ön yargıların ortadan kaldırılması, ekonomik ve toplumsal meselelere ait tahliller üretilmesi, toplumsal içermenin güçlendirilmesi ve bu alanda çalışan sivil toplum kuruluşları, ilgili kamu kurumları ve milletlerarası örgütlerle iş birlikleri konusunda üzerimize düşen vazifeleri yapmaya hazırız.

(1)- Gypsy Council ve Comité International Rom

(2) “Gelem, Gelem” isimli müzik.

(3) Dünya Romanlar Günü, 1990 yılında düzenlenen 4. Dünya Roman Kongresi tarafından resmen kabul edildi.

(4) Avrupa Birliği, “Roman” terimini bir şemsiye referans terim olarak kabul etmektedir. AB’nin kullandığı bu terim, çok geniş bir yelpazede yer alan Roman kökenli ve Romanlar üzere yaşayan Sinti, Kale, Aşkali, Yeniş, Göçerler, Dom, Lom ve Abdal üzere etnik Roman kümelerini da kapsamaktadır.
Kaynak: “EU Roma Strategic Framework for Equality, Inclusion and Participation for 2020-2030”, 7 Ekim 2020, European Commission, sayfa: 1 [dip not].

T24