*Erol Taşdelen
30 Nisan 2021 günü bankacılık tarihine geçti. Olumlu manada değil tabi. Darbe devirleri ve teknik nedenler hariç Türkiye’de birinci kere Ticaret Bakanlığının beceriksizliği yüzünden Çek Takas Sistemi kapatıldı. Neyse ki bizim üzere piyasayı yakında takip eden muharrirlerin mevzuyu kısa müddette lisana getirmesi ile hususun vahameti anlaşıldı da birebir gün 16:00’da sistem hukuksuz bir formda de olsa kitabına uydurularak, tekrar açıldı. Bu girişten sonra 30 Nisan’da bankalarda o gün neler yaşandığını açıklayalım.
Sorun nasıl ortaya çıktı?
29’u 30 Nisana başlayan gece 31470 sayısı Resmi Gazetede Mecliste Torba Maddede onaylanan 7318 Vergi Yol Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun yayınlandı. Ticaret Bakanlığı üzerinde uzun uzun çalışmış, yazılı kanun hususu haline getirilmiş, meclisin onayından geçirilip Cumhurbaşkanlığının imzası ile oluru alınmış ve 31470 sayılı Resmi Gazetede yayınlanması ile yürürlüğe giren çekler ile ilgili bir düzenleme yapılmıştı. Süreç olması gerektiği üzere.
Gece Resmi Gazete’de yayındı sabah Piyasalarda kaos başladı
Gece Resmi Gazetede yayınlanan Kanun Hususlarına her kurum uymak zorunda. Üstelik bu sefer direkt Bankacılık Finans dalını ilgilendiren bir bahis hakkında değişiklik yapılmıştı. Bu kısa düzenleme Unsurlarında karışıklık yaratan cümle hangisi bakalım. Kanunun 15. maddesi çekler ile ilgili düzenlemeyi içeriyordu. Düzenleme ile 25.03.2020 tarihinde yani 1 ay evvel ( niçin o vakit yapılmadı konusu başka ) eklenen SÜREKSİZ 3. hususun a. bendi “İbraz mühletinin son günü 30/04/2021 (bu tarih dahil) tarihleri ortasında isabet edecek çekler, bu tarihler arasında ibraz edilemez. 01/6/2021 tarihinden sonra, kalan ibraz müddeti ibraz edilebilir.” işte bu 2 satırlık cümleden oluşan kanun değişikliği piyasalarda tam manası ile kaos yarattı. Muhakkak ki düzenleme metnini hazırlayan, okuyan, onaylayan hiç kimse bankacılıktan hiç anlamayan şahıslar. Onaylayanlar da ya okumadan onay vermiş ya da hiç anlamadan okuyup onaylamış. Bu yanlış metin başta yanlış cümleler ile yazılınca kaos da kaçınılmaz olur o denli de oldu. Asıl sorun : İbraz edilemez ifadesi. İbraz etmek ortaya çıkarmak, çıkarıp göstermek manasına gelir. Düzenlemedeki manası “çeki bankaya öde diye soramaz” manasına geliyor. Yani çeki ibraz edemez demek, bankaya çeki sunup ödenmesi talep edilemez manasına gelir. Yasal düzenlemede niyetin bu olmadığı / olamayacağı yahut sonuçlarının ne olacağını bankaya yeni başlamış bir bankacıya dahi sorsalar karşılık alırdı. Ticaret Bakanlığı kusura bakmasın tam manası ile duvara toslamış. Kendi yanlışını kimseye yüklemesin.
Kimse yanlış anlamadı, kurumlar Kanunun gereğini yaptı
Bankaların birden fazla yeni pandemi düzenlemeleri ile mesailerini 10:00’da açılıyor. O gece bu yasal düzenlemeyi okuyunca “eyvah!” dedim, olacakları kestirim ettim fakat “uygulamada tahminen düzelir” diye bankaların açılmasını bekledim Kimi bankalar banka içi takas sistemi sabah 8:30’da başlamış sorun yoktu zira. 10:00’da bankalardan birer birer “Takas kapalı” haberleri gelmeye başlayınca olayın vahametini anlayıp 10:30’da bankavitrini.com‘da Çek kaosu: Piyasa kilitlendi haberini yayınladım. Bir taraftan da susmayan telefonumdan olayı şimdi anlamamış bankacılar, endüstriciler, esnaflara mevzuyu anlatmaya çalışıyorum. Ben yazınca T24 konuyu benim yazıyı referans göstererek sayfalarına taşıdı. Haber süratle yayıldı. Bir kere Ticaret Bakanlığı “yanlış manaya var” diye kimseyi suçlamasın ortada yanlış manaya değil yanlış metin ile çıkarılan bir yasa var ve sorumlusu Ticaret Bakanlığı. “Yanlış anlaşıldık” dediğine nazaran düzenlemeyi de onlar yapmış. Yasa o formda olunca kurumlar, bankalar kanunun gereğini yaptı ve bankalara sorulan çeklere hesaplar müsait dahi olsa süreç yapmadı. Banka içinde tartışmalar başladı. Takas Sistemi ki denetimi TCMB’ye aittir süreçlere hiç başlamadı. O denli ya Kanun unsuru “açık ve netti” düzenlemede “ibraz edilemez!” yazıyordu. “Piyasalar kitlendi : Çek şoku” diye yazdığımız tam da bu durumdu.
Müşteriler şok geçirdi
Çek tahsili için bankaya giden müşteriler birinci şoku yaşadı. O denli ya banka memuru “çek müsait fakat ödeyemiyoruz, kanun ile çek sorgulanması durduruldu” diyordu. Gel de anla, bankacıların işi de güç, gel de bu durumu müşteriye anlat. Çekini tahsil edip ödemelerini yapmayı planlayan herkes şaşkınlık içinde kaldı. Ortada bir mantıksızlık olduğu belirli idi. Hesap müsait para var lakin alamıyordu. Takas durduğu için hesaplarında o gün olması gerektiğini düşündüğü paralar da geçmiyordu. Hatta birtakım müşteriler tıpkı gün kullanmak için birebir bankanın çekini çekin bankasına vermişti. 30 Nisan bu düzenleme için seçilecek en berbat günlerden biriydi üstelik. Maaş ödemeleri, SGK ödemeleri… Kredi ödemeleri hem ay sonu hem de ödemelerin ağırlaştığı Cuma idi. Olayın piyasaya yayılmasından sonra başta Ticaret Odası Liderleri olmak üzere kendilerine çok şikayet geldiğini dillendirmeye başladı.
Ticaret Bakanlığı özür dileyeceğine “yanlış anlaşıldık” dedi
Yapılması gereken Ticaret Bakanlığı biz bir halt ettik kanun metninde yanlış tabirler kullandık “özür dileriz” diyeceğine “Bu prestijle, düzenlemenin emeli ve münasebeti de dikkate alınarak, ibraz müddetinin son günü 30/4/2021 ila 31/5/2021 tarihleri ortasına isabet eden çeklerin belirtilen tarihler ortasında bankaya ibrazı halinde çek hesabı sahibinin hesabında çekin karşılığının bulunması kaydıyla çekin ödenmesi, aksi takdirde 1/6/2021 tarihinden evvel karşılıksızdır süreci yapılmaması gerekmektedir. Bu konuda oluşan tereddütleri gidermek ve uygulama birliğini sağlamak üzere ilgili kurumlara bildirim yapılmıştır.“ şeklinde bir açıklama yaparak olayın sorumluluğundan kurtulmayı seçti. Kısaca “hesabı müsait olan çekler ödenecek fakat karşılıksız çeklere süreç yapılıp ardı yazılmayacak” demek istedi. Âlâ de bu halde Kanuna niçin yazmadın o vakit. Baya baya yasa metnini “İBRAZ EDİLEMEZ” diye niçin hazırladın o vakit. Kusura bakma Ticaret Bakanlığı sorumsuz sorumluları hata büsbütün size ilişkin Meclis üyelerini, Cumhurbaşkanını yanıltarak Kanun onaylattın! Piyasayı kitlediniz, Kaosa neden oldunuz! Sorumluluk da büsbütün size ilişkin. Piyasaya, yanlış anlamakla suçladığınız kurumlara bir özür borcunuz var! Zira, haydi vatandaş yanlış anladı, haydi bankalar yanlış anladı, Kanunu Takas Sistemini kapatan Merkez Bankası da mı yanlış anladı. Kimsenin yanlış anladığı yok ortada sizin beceriksizliğiniz var. Aşikâr ki bakanlıkta bankacılıktan anlayan liyakat sahibi kimse kalmamış ya da yetkisiz hale getirilmiş. Avrupa ülkelerinde buna emsal olay yaşansa neler olurdu bir düşünün.
Olay pratikte geç de olsa çözüldü lakin sorun bitmedi
Sorun anlaşılınca üstte bahsettiğim üzere Ticaret Bakanlığı bir genelge yayınlayarak hesabı müsait olan çeklerin ödenmesi gerektiğini belirtti. Çek Takas Sitemi 16:00’da açıldı, gece 20:00’ye kadar açık kalacağı söylendi, çekler ödendi. Tabi bununla da bitmiyor sorun. Çekini tahsil edecek esnaf, endüstrici ayın 30’u olduğu için SGK, Maaş, Kredi üzere ödemelerini yapacaktı tümü kaldı. Zira bankalar 16:00’da fiili olarak müşterilere şubeleri kapadı. Öteki bankalara EFT yapacak olan müşteriler şubelerde muhatap bulamadı bir taraftan da sokağa çıkma yasağı başlayacak. Kısaca, 30 Nisanda Bankacılık tarihine geçecek tam bir kaos yaşandı.
30 Nisana özel ‘Kara Listeler’ askıya alınmalı
Olay daha vahim de kısaca üstte özetlediğim üzere bir durumda çeki yazılan, Kredisi, SGK’sı ödenemeyen müşteriler için TCMB 30 Nisan tarihine özel kara listesini hazırlamasın yahut 3 Mayıs olarak güncelesin. O denli ya burada en pak olan ve mağdur durumda olan müşteriler katiyen. Örneğin; Müşteri bankadan “çek iskonto kredisi” kullandı ise ve çeki müsait ancak çek geç tahsil olduğundan banka krediyi kapamadı ise o vakit müşterinin en hatası var da kredisi ödenmeyen kara listede göstereceksiniz. Dün buna benzeri durumlarda bankalar da güç durumda kaldı. Bu krediler gecikmeye düştüğünde haftaya banka bir de müşteriden “gecikme faizi” isteyecek olacak iş değil.
Düzeltme, hukuksuz bir halde yapıldı, hala de hukuksuzluk devam ediyor
Ortada Meclisin Torba Yasa ile onayladığı, Cumhurbaşkanlığı imzasından geçmiş, Resmi Gazetede yayınlanmış bir kanun/yasa var. Hukukun Temel Kavramlarından yasal düzenlemelerde bir hiyerarşi var. Üste Anayasa, altta Yasa/Kanun; onu altında KHK, Tüzük gelir; Tebliğ/Yönetmelik en sonlarda masraf. Yasalar nasıl Anayasaya karşıt olamaz ise Tebliğ ve Yönetmelikler de çıkan Yasaya / Kanuna muhalif olamaz. 30 Nisanda Ticaret Bakanlığının bulduğu tahlil, Torba Yasaya alışılmamış bir halde ortada durmaktadır. Pratikte geç de olsa sorunu çözüp piyasadaki kilidi çözmüştür fakat hukuksuzluğu ortadan kaldırmaz. Kanun hususunun amaçlanan halde yine Meclisten geçip Resmi Gazetede yayınlanması gerekir. Başta gömleğin düğmesini yanlış delikten geçirince tüm düğmelerin yanlış olması üzere bir durum yaşandı 30 Nisan’da. Meclisten birinci yapılacak yasal düzenleme oylamasına yeni düzenleme yetiştirilip Bankalardaki süreksiz tahlil fiili hukuksuz durum ortadan kaldırılmalıdır. Bakanlıklarda ve Devlet Kurumlarında Liyakatın ne kadar değerli olduğunun göstergesi aslında 30 Nisan’da yaşanan kaos. Umarım bu ders olur da bundan sonra bu tip önemli yanılgılar yapılmaz. Maazallah bir gün bu türlü vahim bir yanılgı yaparsınız kederinizi anlatacak vakit bulamadan iş banka krizine kadar sarfiyat. Bu türlü hassas devirlerde kanunlara, ne yazdığınız, neye imza attığınız, neyi oylamak için el kardırdığınız çok ancak çok kıymetli. Neyse el birliği ile bir belayı şimdilik ufak hasarlar ile atlattığımız üzere Bankacılık tarihinde “30 Nisan Vakası” olarak geçmiş durumda.
Milletvekilleri teklifi okumadan mı imza attı
30 Nisan Bankacılık dalına, piyasalara darbe günü (belki de denemesi) idi. İş Bankacılık krizine dönüşmeden şimdilik atlatıldı. Sorumlular tespit edilip hesap sorulmalı. İş o kadar önemli biline. teklifte imzası olan 50 milletvekiline bir göz attım. İçlerinde eski futbolcu İzmir Milletvekili Alpay Özalan; Hava Pilot Tümgeneral İstanbul milletvekili Hoş Ünal; İlahiyatçı Çorum Milletvekili Erol Kavuncu; İnşaat Mühendisi Elazığ Milletvekili Zülfü Demirbağ; Çifti Aydın Milletvekili Bekir Kuvvet Erim üzere isimleri ve birden fazla Avukat kökenli milletvekilleri geçtim de Banka kökenli Kocaeli Milletvekili Sami Çakır bu teklifi hiç mi okumadı sanki. Teklifte imzası olan 50 milletvekili belirli ki ya bankacılıktan hiç anlamıyor ya da okuduklarını anlamadan imza atmışlar. Tüm karar vericilerin, Bankacılık uzmanı danışmanlarınızı gözden geçirmenizi tavsiye ederim, aşikâr ki önemli liyakat sorunuz var!
Bu yazı, Paraanaliz’den alınmıştır.
T24
