Biliyorum, bırakın bir elektrikli araba satın almayı düşünmeyi, muhtemelen şimdi birine binmemişsinizdir bile. O yüzden bu tezim size abartılı gelebilir ancak dinleyince hak vereceksiniz.
Motor teknolojisinde Henry Ford’un 1913’te kurduğu birinci üretim bandından bu yana yaşanan en büyük ihtilalin ortasındayız.
Üstelik iddia ettiğinizden çok daha süratli olacak üzere gözüküyor.
Pek çok otomotiv uzmanı kritik eşiğin aşıldığını ve elektrikli araç satışlarının çok kısa bir müddette akaryakıtlı ve dizel araçları geçeceğini düşünüyor.
Büyük araba üreticileri de birebir fikirde.
Jaguar 2025’ten itibaren sırf elektrikli araçlar satmayı düşünüyor. Bu tarih Volvo için 2030, Lotus için ise 2028.
Bu kararı alanlar yalnızca lüks markalar değil. General Motors 2035’te tüm araçlarını elektrikli yapacak, Ford 2030 prestijiyle Avrupa’da sırf elektrikli araba satacak, VW ise 2030 prestijiyle satışlarının yüzde 70’inin elektrikli olacağını öngörüyor.
Bu süreksiz bir moda yahut çevreci imajı yaymak için yapılan bir “yeşil göz boyama” değil.
Dünya çapında pek çok hükümetin petrol ile çalışan araçların satışının yasaklanacağı tarihleri açıklaması bu süreci hızlandırdı.
Lakin içten yanmalı motorun sonunu kaçınılmaz kılan şey bir teknolojik ihtilal. Ve teknolojik ihtilallerin çok süratli gerçekleşme üzere bir eğilimi vardır.
İhtilal elektrikli olacak
İnternet bunun bir örneği.
Gözlemlerime nazaran elektrikli araç pazarı internetin dünya genelinde 1990’ların sonunda sahip olduğuna benzeri bir pozisyonda.
O vakitler bilgisayarların birbiriyle konuşabilmesini sağlayan bu yeni icat büyük heyecan yaratıyordu.
Jeff Bezos Amazon’u kurdu ve Altavista, Ask Jeeves, Yahoo üzere markaların baskın olduğu arama motoru pazarı süratle Google tarafından ele geçirilmeye başlandı.
Bu süreçte kimi şirketlere dudak uçuklatan kıymetler biçildi.
İnternete şimdi bağlanmamış bireyler için bu farklı ve heyecan verici olduğu kadar alakasız bir teknolojiydi: Bilgisayarların birbiriyle bağlantı kurması ne işe faydaydı ki? Sonuçta herkesin telefonu varken buna ne gerek vardı!
Ancak öteki tüm başarılı teknolojiler üzere internet de dünyayı düz bir süratte yayılmadı. Geleceği ona nazaran planlamamıza imkan sağlayacak halde tertipli bir büyüme olmadı onunki.
Tersine bir patlama biçiminde, pek çok bölümü ve iş modelini sarsarak bildiğimiz neredeyse her şeyi değiştirdi.
Teknoloji uzmanlarının S eğrisi olarak isimlendirdiği bir formda yayıldı.
S eğrisinde seyahat
Aslında iki ucundan biraz çeliştirilmiş bir S’ye benziyor form.
Ana fikri ise inovasyonların yavaşça başladığı, birinci olarak sırf en meraklıların ilgisini çektiği. Elektrikli araçlar aşağıdaki S grafiğinin alttaki kıvrımı civarında.
İnternet örneğine dönecek olursak grafiğin başlangıç noktası 29 Ekim 1969 günü saat 22:30.
O gün California Üniversitesi’nden bir bilgisayar, yüzlerce kilometre ötedeki Stanford Üniversitesi’nde bulunan öbür bir bilgisayara birinci bildirisi gönderdi.
Bilim insanları L, O ve G tuşlarına bastı ve sistem “login” (giriş) yazamadan çöktü.
Dediğim üzere, o vakit yalnızca en meraklıların ilgisini çeken bir şeydi internet.
BBC10 yıl sonra dünya genelinde internete bağlı bilgisayarların sayısı hâlâ birkaç yüzden fazla değildi. Lakin değişim hızlanıyordu.
1990’larda teknoloji meraklısı beşerler şahsî bilgisayarlar almaya başladı. Piyasa büyüdükçe fiyatlar süratle düşmeye ve bilgisayar performansları da süratle artmaya başladı.
Bu durum daha fazla insanı bilgisayar almaya teşvik eden bir sarmal yarattı ve her geçen gün daha fazla insan internete girmeye başladı.
S eğrisi o tarihlerde daha keskin artış noktasına geldi. 1995’te 16 milyon internet kullanıcısı varken 2001’de bu sayı 513 milyona yükseldi.
Bugün bu sayı 3 milyar civarında. Bundan sonra S eğrisi paralele yakın bir seyir izleyecek.
Artık internete bağlanmak isteyen neredeyse herkes bağlanabildiği için büyüme suratı yavaşlayacak.
Birinci araçların başarısızlıkları
Yavaş başlangıç, katlanarak artma ve sonra pazarın doygunluğa ulaşması trendini akıllı telefonlar, fotoğraf makinaları ve hatta antibiyotiklerde bile gördük.
İçten yanmalı motorlar da geçen yüzyılın başlarında tıpkı eğriyi izledi.
Buhar motorları ve matbaa için de birebirini söylemek mümkün. Ve elektrikli arabalarda de birebiri olacak.
Aslında elektrikli araçların eğrisi pek çok kişinin sandığından daha geride, 1830’larda İskoç mucit Robert Anderson’un birinci elektrikli aracıyla başlıyor.
Ancak bu teknoloji fakat son yıllarda rekabetçi bir fiyata kavuşabildi.
Eski Top Gear sunucusu ve ikinci el araç tüccarı Quentin Willson bunu en iyi bilenlerden. On yıldan uzun müddettir elektrikli otomobil kullanıyor.
20 yıl evvel General Motors’un EV1 isimli elektrikli aracıyla test sürüşü yapmıştı.
1 milyar dolardan fazlaya mal olan aracın üretimi sonlandırıldı, 2 bin civarında üretilen arabaların neredeyse tümü parçalandı.
EV1’in menzili felaketti, ortalama bir şoför 80 kilometrede bir şarj etmek zorundaydı.
Ama tekrar de Wilson’un kalbini kazanmıştı:
“Geleceğin geldiğini düşünmüştüm.”
10 yıl sonra sahip olduğu birinci elektrikli arabası Citroen C-Zero’yu bir başka Top Gear sunucusu olan Jeremy Clarkson’a gösterdiğinde aldığı tepkiyi unutamıyor:
“Bana ‘Sen ne yapmışsın bu türlü, bu büyük bir utanç’ demişti.”
Ama artık geri dönüp baktığında, aracın menzili düşmesin diye klimayı kapattığı günleri hatırlıyor.
Günümüzde durumlar nasıl da değişti.
Willson artık son model arabası Tesla Model 3 ile menzil telaşı yaşamadığını söylüyor.
Tek şarjla 300 mil gidebildiğini ve 0’dann 100’e 3,1 saniyede hızlandığını anlatıyor:
“Son derece konforlu, ferah ve aydınlık. Sürmesi tam bir keyif. Katiyen geri dönmeyeceğimden eminim.”
Elektrikli araçların motorları, onları denetim eden bilgisayarları, şarj sistemleri ve araç dizaynlarında büyük ilerlemeler gördük.
Ama Wilson’un 10 yıl öncesine kıyasla yaşadığı tecrübe farkının ardında, aracın hareketsiz bir kısmında yaşanan gelişim var: Pil.
Ve en büyük değişim de fiyatlarında oldu.
10 yıl evvel saatte bir kilowatt güç sağlayabilecek bir pilin fiyatı bin dolar civarındaydı. Bugün bu yüze düştü.
Bu noktadan itibaren içten yanmalı motorla çalışan arabalara kıyasla daha ucuz oluyorlar.
Lakin Tyson, yakıt ve servis tasarruflarını da ekleyince pek çok elektrikli aracın esasen petrollülere kıyasla daha ucuza geldiğini söylüyor.
Günümüz pilleri eskiye kıyasla daha fazla güç depolayabiliyor ve kullanım ömürleri de daha uzun.
Geçen yıl Çinli pil üreticisi CATL, arabalar için kullanım ömrü bir milyon mil (1,6 milyon kilometre) olan birinci pilini tanıttı.
Büyük filolar işleten Uber ve Lyft üzere şirketler bu dönüşümde başı çekiyor çünkü uzun yol yapan araçlarda elektrikli tercihi daha da büyük bir kâr sağlıyor.
Tyson, fiyatlar ucuzladıkça daha az yol yapan tüketicilerin de elektrikli araçları tercih etme oranının artacağını söylüyor.
Pekala bu ne kadar süratli olacak?
Cevap çok süratli.
1990’lardaki internet üzere, elektrikli araç pazarı katlanarak büyüyor.
2020 yılında pandemi nedeniyle araç satışları yüzde 20 azalırken elektrikli araç satışları yüzde 43 arttı.
Bu, yıllık satışların sadece yüzde 5’i olsa da artık S eğrisinin süratle yükselmeye başladığı kısma girdik.
Yatırım bankası UBS 2025’te satılan her beş otomobilden birinin, 2030’da ikisinin ve 2040 satılan her aracın elektrikli olmasını bekliyor.
Bunda üreticilerin “öğrenme eğrisi” dediği öteki bir eğrinin de tesiri var.
Bir şeyi daha fazla ürettikçe onu daha ucuza ve daha iyi bir biçimde üretmeyi öğreniriz.
Bu yüzden bilgisayarlar, mutfak eşyaları ve petrol ile çalışan araçlar bu kadar ucuz hale geldi
Pillerin ve hasebiyle elektrikli araçların fiyatını azaltan şey de bu.
California’daki Singularitry Üniversitesi Güç ve Etraf Kısmı Eş Lideri Ramez Naam, bir dönüm noktasında olduğumuzu söylüyor.
Elektrikli araçların fiyatlarının fosil yakıtlılarla tıpkı noktaya geldiği anda oyunun biteceğini düşünüyor.
Tesla yöneticisi Elon Musk da bu görüşte.
Geçen ay yatırımcılara yaptığı konuşmada Model 3’ün en fazla satan premium sedan haline geldiğini, yeni ve daha ucuz araçları Model Y’nin ise dünyanın en fazla satan arabası olacağını söyledi ve ekledi:
“Tüketicilerin elektrikli araba algısında önemli bir değişim görüyoruz, hiç bu kadar yüksek bir taleple karşılaşmamıştık.”
Elektrikli otomobillerin petrolle çalışan araçları yoldan çıkarması için daha yapılması gerekenler var.
Daha da kıymetlisi, özel garajları olsun olmasın herkesin arabalarını rahatça şarj edebilmesi lazım.
Bu vakit ve para alacaktır ama sonunda olacak. Tıpkı 100 yıl evvel arka arda çok sayıda akaryakıt istasyonunun açılması üzere.
Elektrikli arabalara kuşkuyla yaklaşanlardansanız birine binip denemenizi tavsiye ederim.
Birden fazla araba üreticisinin artık birden fazla elektrikli modeli var. Bu yüzden tıpkı Quentin Willson’un yaptığı üzere bir test sürüşüne çıkın ve geleceğin bir modülü olmak isteyip istemediğinizi görün.
T24
