Fehmi Koru*

‘Savaş’ sözcüğünü her işittiğimde tüylerim diken diken olur. Savaşlar ekseriyetle bir sorunu çözme maksatlıdır, fakat yeniden ekseriyetle çıkış maksadından çok farklı sonuçlara sebebiyet verir. Savaşan taraflardan savaştan karla çıkan olmaz; çıkarlı çıktığı sanılanlar bile içten içe kayıplardadır ve sonradan kayıplar ortaya çıktığında kaybedenden daha büyük hüsran yaşandığı bile olur.

Bunların hepsinin ispatlanması gereken genellemeler olduğunu ben de biliyorum; bu genellemeleri ispatlanmış gerçeklermiş üzere sizlerle paylaşmamı hususun yeniliğine ve benim aceleciliğime verin.

Savaşlar ve evreler

Her savaşın üç evresi vardır: Savaş öncesi, savaş sırası ve savaş sonrası evreleri…

Savaşların öncesinde ihtilaf ve haklılık birikimi yaşanır. Buna ek olarak, savaşın tarafı haline gelecek ülkelerde haklılık bir bilgi olarak kıymetlendirilir. Sadece haklılık değil, savaş başlarsa karşı taraf/lar/ın perişan olacağına dair kanaat de yaygın kabul görür. Hiçbir taraf kaybedeceğini bile bile savaşa girmez; bütün taraflar savaştan yararlı çıkacağını düşünür. Ya da düşündürülür. Esasen hamasetin en üst seviyede yaşandığı bir devirde gidilir savaşlara ve bu manada toplumlarda göz gözü görmez.

İkinci evrede, yani savaş başlamış ve sürdürülürken, taraflar kendi haklılıklarını kamuoylarına kabul ettirmekte pek az sorun yaşarlar. Kamuoyları karşı taraf/lar/ın haksız kendilerinin sonuna kadar haklı olduğuna birinci evrede inandırılmıştır bir defa. Geçmişte basın ismini taşıyan şimdinin medyası son kurşun atılana kadar savaşı kendi taraflarının kazanacağına dair haberler ve yorumlarla dolup taşar. Silahların sustuğu son gün bile savaşın kaybedeninin kim olduğu kayıptaki ülkede bilinmez.

Ve nihayet savaş sonrası… Bir yerlerde kesinlikle bir masa kurulur ve savaşa şahsen karışmamış, lakin ekseriyetle kullanılan ağır-hafif silahların en değerlilerini üretmiş ülkelerden kimileri o masada oturur ve savaşan taraflar hakkında karar verirler. Kararlar ekseriyetle adaletsiz olur. ‘Savaş suçlusu’ kavramı sıkça duyulmaya ve o sıfatla anılanlar özel yetkili bir duruşma önüne çıkarılmaya başlanır. Savaşta kaybeden taraf kaybettiğini kamuoyu önünde ya itiraf etmez ya da kaybını ulusal bir davaya dönüştürerek kendisine ayrıyeten haklılık kazandırır.

Natürel, bu ortada binlerce, onbinlerce, yüzbinlerce, -hatta savaşın çapı birden fazla ülkeyi içine çekmişse- milyonlarca insan savaşlarda ölür.

Temel kayıp insan kaybıdır, lakin o durum daha çok ocağına ateş düşenleri ilgilendirir. Her ülkenin lisanına, dinine, ulusal kıymetlerine nazaran kullanılan sıfatlar değişse bile, ekseriyetle bizdeki anlamıyla ‘şehit’ diye anılacak savaş kayıpları savaşan taraflar için övünç kaynağı haline getirilir.

İran-Irak savaşı diye anılan savaş sırasında (1980-1988) kendi merakımdan yahut o ülkelerden gelen davetle İran ve Irak’a gittiğimde, birbirine çok benzeyen bir rutini birkaç defa yaşadığımı hatırlıyorum. Evvel resmi ağızlar savaşı kendilerinin istemediği, karşı tarafın haksız saldırganlığı yüzünden savaşmaya mecbur kaldıklarını anlatır, haritalar önünde yararlı çıkacaklarına inanmamızı bekleyen açıklamalar yapar ve bu girişi şehit ailelerini ziyaret merasimi izlerdi.

En yakınlarını kaybetmiş ailelerin lisanından daha evvel resmi ağızlardan duyduklarımızın teyidini alırdık.

Ansiklopediler 1 milyondan fazla insanın hayatını kaybetmesine yol açan İran-Irak savaşının galibi olmadan sonuçlandığını yazıyor. Fakat her iki ülkenin literatüründe farklı bir tabloyla karşılaşıyorsunuz.

Benzeri bir durum ABD’nin Irak’ta Saddam Hüseyin’in devrilmesine yol açan işgal teşebbüsünde de görülüyor. Savaş öncesinde münasebetler icat edilmiş, bunun için palavraya başvurulmuş, savaş sırasında yaşanan aksilikler yansıtılmamaya çalışılmış, o savaşın artı-şokları savaş çıkartan işgalci ülkenin sonraki idarelerinin bölgeden askerlerini çekmek istemesine karşın bunu bir türlü gerçekleştirememesini getirmiştir.

“Saddamlı bir Irak mı, yoksa Saddam’ın devrilmesiyle ortaya çıkan Irak tablosu mu daha iyi?” sorusu ABD çıkarları açısından bile bugün önemli ciddi tartışılabilir. Tartışılıyor da…

Bölgemizdeki savaşlar, savaşan taraflar açısından felaketlere yol açtığı halde, kendisini çatışan taraf olmaktan uzak tutan ve sonunda vaktiyle savaştığı ülkelerle ‘barış çubukları’ tüttürme keyfi yaşayan İsrail’in kâr hanesine yazılmaktadır.

Pekala ya Kafkaslar?

Ortadoğu bölgesinde bu olduğu üzere Kafkaslar’da da savaşanlar savaştan yararlı çıkmaz. Azeriler ile Ermeniler 1994’teki savaşın ziyanlarını kendi özellerinde yaşarken, iki ülke ortasına kan girmesinden yararlanan bir ülke varsa, o Rusya’dır…

Kafkaslar’da şu sıralarda yine depreşen ihtilaf sonlu çatışmalardan gerçek manada bir savaşa dönüşecek olursa sonucun tekrar farklı olmayacağını bilmek gerekir.

Üstte, savaşın üç evresini kaba çizgileriyle çizmiştim. Azerbaycan ile Ermenistan ortasında artık yaşanan birinci evredir. Yani savaş öncesi haklılık birikimi evresi. Bu evrede hamaset gözleri kamaştırır. Önü alınmazsa, bunu sonunda taraflara faydası dokunmayacak savaş evresi izleyebilir.

Bu kademede günümüzde savaşların farklı gayelerle kullanıldığının şuurunda olan bir akıl devreye girmezse çatışmalar çarçabuk büyüyebilir.

Savaşın tahrik edilmemesi, bilakis önlenmesi başta Türkiye olmak üzere bölge ülkelerinin çıkarınadır. Savaş kaçınılmaz olur ve başlarsa bundan savaşmayan bir-iki ülke yararlı çıkar. Türkiye onlar ortasında yer almaz.

Erivan’ın üzerine birkaç füze göndermekten kelam edilen bir ortamda “Durun, arbede etmeyin, siz bu bölgenin kalıcı unsurlarısınız, aranızdaki ihtilafları hakkaniyet temeline nazaran hareket edecek bölgeden bir hakemle kendiniz çözmeye çalışın” tavsiyesinde bulunmak kimilerine abes gelebilir.

Ne deva, ben tam da bunu yapmaya çalışıyorum.

*Bu yazı fehmikoru.com’dan alınmıştır. 

T24