Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Kaçakçılıkla Gayret Dairesi, 23 yıldır peşinde olduğu Lidya periyoduna ilişkin yaklaşık 1800 yıllık tapınak stelini (yazıt) sonunda İtalya’dan geri almayı başardı.
Manisa’nın Demirci ilçesinde yer alan Saittai Antik Kenti’ne ilişkin Apollon Aksyros Tapınağı bulunuyor. Antik devirlerde beşerler bir dileklerini ya da işledikleri günahlardan kurtulmak için tapınaklara kurbanlar, ikramlar sunarlar ve herkesin görmesi ve ibret alması için de taşlara günahlarını, dileklerini yazarlardı. Lidya steli de bir çeşit itiraf yazıtıydı.
Taşın kıssası şöyle anlatılıyor: İki kardeş birinin balık ağını çalmış ve bundan ötürü rabbin gazabına uğramışlar ve aileleri tapınağa armağanlar sunup af dilenmeleri için bu yazıtı dikmişler. Bir manada kefaret yazıtı olarak da bilinen steller yalnızca Anadolu’ya has olarak biliniyor.
Yazıtta ne yazıyor?
Yazıtta şöyle diyor: “(300 yılında (MS 215/6 yılı), Ksandikos Ayında, 12. günde, Tanrı’ya karşı işledikleri cürüm nedeniyle: Melite ve Makedon, Eia’nın ağını ve diğer şeylerini çaldılar; bu sebeple Ilah tarafından cezalandırıldılar. Anne ve babaları kendi selametleri için Apollon Aksyros’a danıştılar ve adağı şükranla yerine getirdiler.”
Tapınak alanından çalınmş
Hürriyet’te yer alan habere nazaran, Anıt, 1990’lı yılların başında tapınak alanından kaçırıldı. İtalyan Kültür Polisi (Comando Carabinieri Tutela Patrimonio Culturale) tarafından 1997 yılında bir antika tüccarının iş yerine yapılan baskında birçok kültür varlığı bulundu ve şahıs hakkında bir ceza soruşturması başlatıldı. Anadolu uygarlığı olan Lidyalılara ilişkin bir yazıt da bulunan eserler ortasındaydı. Yapıtın kökeninin Türkiye olup olmadığının teyidi için mevzu İtalyan İnterpol Ünitesi tarafından Türk İnterpol Ünitesine iletildi.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yapılan incelemeler sonucunda yapıtın daha evvel Prof. Dr. Hasan Malay tarafından 1987 yılında yayınlandığı ve Manisa’da bulunan Apollon Aksyros tapınağından çalındığı tespit edildi. Fakat bu hırsızlık hadisesine bağlayacak bir kanıt bulunamadığından İtalya’daki soruşturma sonuçsuz kaldı.
Türkiye dava açtı
Lidya yazıtı şahsa iade edilecekti. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın talebiyle avukatlarla mutabakat yapılarak yapıtın ülkemize geri kazandırılması için 1998’de Prato’da dava açıldı. Türkiye’de, şimdi gün yüzüne çıkarılmamış olanlar dâhil kültür varlıklarının devlet malı niteliğinde olması, kültür varlıklarını bulmak için müsaadesiz hafriyat yapılmasının ve kültür varlıklarının yurt dışına çıkarılmasının kabahat olması, her iki ülkenin de hadise vuku bulduğunda UNESCO 1970 Sözleşmesi’ne taraf olmuş bulunması, Prof. Dr. Hasan Malay, Prof. Dr. Sencer Şahin ve ilerki yıllarda da Prof. Dr. Cumhur Tanrıver tarafından hazırlanan raporlar duruşmaya kanıt olarak sunuldu. 2012’de Prato’daki birinci derece duruşması ülkemiz aleyhine karar vererek, yapıtın mülkiyetini İtalyan tacire verdi. Lakin verilen bu karar temyiz edildi.
19 Eylül’de geliyor
Kültür ve Turizm Bakanlığı hususla ilgili şu açıklamayı yaptı:
“Bakanlığımızın bu mevzudaki ısrarlı tavrı ve hem Roma Büyükelçiliği hem de Roma Kültür ve Tanıtma Müşavirliğince davanın yerinde, ihtimamla takip edilmesi sonucunda, Floransa’daki üst duruşma yapıtın ülkemizden kaçırılmış olduğunu kabul etmiş ve mülkiyet hakkımızı onaylamıştır. Yapıtın isimli emanetten alınması ve Türkiye’ye getirilmesi için gerekli lojistik ayarlamalar sona ulaşmış olmakla birlikte 19 Eylül tarihinde Roma Büyükelçiliğimiz tarafından teslim alınacak olan stel, takip eden günlerde THY tarafından fiyatsız taşınarak ülkemize getirilecektir.”
T24
