T24 Kültür Sanat

K24 editörleri ve muharrirleri tarafından seçilen haftanın beş kitabı; Arthur Rimbaud‘nun ‘Kâhinin Mektupları’, Philippe Soupault‘nun ‘Görünmeyen Taraflarıyla‘, Amin Maalouf’un ‘Empedokles’in Dostları’, 21 müellifin hikaye derlemesi ‘Birinci‘ ve Peter Altenberg‘in ‘Ruhun Telgrafları‘na yakından bakın:

1- Gönüllerin çoksatarı: ‘Kâhinin Mektupları’

Ömer Altan’ın yorumu: …Süregelir karşıt tarafa gidiş. Varolmak neymiş, ölmek dahi tatmin etmez bu türlü asi mizacı. “Mizaç mı?” deyip küçümseyecektir beni Rimbaud, elbette ciddiye alırsa, önemli değil, çürümüşlüğe alışan biri önemsemez hicvedilişi. O, “çılgın öfkelere” koşarken bizler onun nefret nesneleri olmaya uyanırız her sabah. Şair için gereçtir tiksindiği rutinlerimiz ve iftiharın somu burada yatar.

Şair memnuniyetsizdir dense tanımlama hafif kalır. Bu türlü söylemeyi severiz yeniden de. Şairi nitelemelerle tehlikesinden arındırmaya çalışırız. Aksi takdirde bedenlenen yıkıcı kuvvete dayanacak tek duvar bile inşa edememişliğimizle yüzleşmek zorunda kalacağımızın farkındayız.

Rimbaud romantikleri reddetmeye götürür itirazlarını ama biz okurlar dostla düşmanı birebir kümede eritmenin kaçak yollarını bulmuşuzdur. Dingin hoşluğa duyduğu tutkunun harareti Keats’i kâhin yapmaya elvermez mi? Yanıt ne olursa olsun, on yedi yaşındaki gencin iki mektubu kayda düşülmüş imgelem tarihini dalgalanmalarla kat etmeye yetmiştir.

2- Dada Çerkeş’te, Philippe Soupalt Ankara’da: ‘Görünmeyen Yönleriyle’

Milât Özçelik’in yorumu:

…Apollinaire‘in yanı sıra René Crevel, Marcel Proust, James Joyce, Georges Bernaros, Pierre Reverdy, Blaise Cendrars üzere şair ve müelliflere dair tanıklığını ‘görünmeyen yönleriyle’ anlatıyor Soupault. Bu isimler içinde sırf René Crevel‘in şimdi Türkçede bir kitabı yok. Geri kalanlara aşinayız. Kitap, savaş sonrası neslin kendilerine rehber edindiği Rimbaud ve Lautréamont bağlamında ‘yeniden keşfedilen’ Baudelaire’e dair nispeten uzun bir yazı ve Baudelaire‘in tersine çağdaşı olduğu halde tanışamamanın pişmanlığını taşıdığı ‘Gümrükçü’ Henri Rousseau hakkındaki fevkalâde ‘savunusu’ ile ilerliyor. Son yazı ise kendisini Dada’nın öyküsünü dinlemek için ziyaret eden dört gençle yaptığı –Tzara, Breton ve Aragon üzerinden yürüyen– neredeyse düşsel anlatı. “Ayak İzlerinin Peşinde” başlıklı bu yazı Dada ve Gerçeküstücülük üzerine şimdiye kadar okuduğum en hoş öyküydü – üstelik birinci ağızdan!

Soupault’nun aktardıklarından birkaçına kısaca da olsa değinmek istiyorum. Kitapta beni en çok çarpan anlatı Proust hakkındaydı. Gerek kullandığı üslup gerek Proust tanıklığı çok etkileyiciydi. 4 sayfalık bir ‘açık yapıt’ üzereydi.

3- Küçük bir adadaki distopik dünya: ‘Empedokles’in Dostları’

Reyhan Saygın’ın yorumu:

…Atlas Okyanusu kıyısındaki küçük Antioche adasında kendi dünyalarını kuran Alec ve Eve’in hayatları birçok okuyucunun imrendiği bir gün bir kıyıda yaşamak düşünü hatırlatıyor. Medeniyetten uzak, seçilmiş yalnızlık sonlarının sorgulanmadan ve hürmetle kabul edildiği, tek kişilik omurların sade kurgusu, okuyucuyu derin maviliklerin kıyılarına götürüyor.

Daima bir zıtlık olabileceği tasasına alışkın günümüz insanın şaşırmayacağı biçimde bir gün, birdenbire elektriğin, telefonun, televizyon yayınının ve internetin kesilmesiyle adada tehditkâr günlerin başlayacağını anlıyoruz. Akabinde özendiğimiz o sonlar süratlice kalkıyor ve çağdaş insanın iyilik-kötülük ikileminin tam ortasındaki imtihanı başlıyor. İktidarın, her ne değerine olursa olsun kaybetmemek uğruna toplumun dini bedellerini sömürme çırpınışları, günümüz gerçeğini en çıplak haliyle gözler önüne seriyor.

“Dünya tarihinin tüm destesi karıldı ve kartlar zarurî olarak tekrar dağıtılacak. Ancak vasilerimizin ortamızda kalma yahut çekip gitme tercihlerinden hangisini seçeceklerine nazaran, kartların tekrar dağıtılma biçimi de değişecek.”

4- Radyasyon fırtınaları aşkına: ‘İlk’

Ömer Altan’ın yorumu:

…Kapak görselinin yükselttiği beklentiyle kitaba dalan okuru tıp edebiyatının yaygınlaşması için uzun vakittir emek veren Bülent Somay karşılıyor. Sunuş yazısını K24’ün Tadımlık kısmında okuyabileceğiniz Somay memleket bilimkurgusundaki kısırlığın geride kaldığından bahsedip kitabı oluşturan hikayeler için “Hiçbiri ‘kısa öykü’ cinsinin kestirmesine sapmıyor, bir ‘ilginç fikir’ + bir ‘şaşırtmaca’ = kısa hikaye şablonuna sığınmıyor.” diyor.

Evet, sunulan hikayelerde emektar ismin kestirme dediği yola başvuran müellif sayısı az lakin bu her vakit okuma keyfini yükseltmiyor. Dahası “bir farklı fikir + bir şaşırtmaca” yaklaşımının kullanıldığı hikayelerin fazla taramalarla bozulduğu durumlar da göze çarpmakta. Tam bu noktada hikâyeleme ustalarından Julio Cortazar‘ın aktardığı satırları hatırlamak elverişli olabilir:

 “Boksu çok seven Arjantinli bir muharrir, bir kezinde bana şöyle demişti: Etkileyici bir metin ve okur ortasında yaşanan bu çabayı roman daima sayıyla kazanır, halbuki hikayenin bu maçı nakavtla alması gerekir.”

5- Cafe Central’den gelen telgraf: ‘Ruhun Telgrafları’

Yalın Sürez’in yorumu:

…Altenberg’in sıra dışı bir müellif olduğunu söylemek gereksiz. Viyana kültür etrafının muhalif isimlerinden biriydi o. Arthur Schnitzler, Hermann Bahr, Karl Kraus üzere devrin ünlü entelektüelleriyle birlikte Herren Sokağı‘ndaki Cafe Central‘in müdavimlerindendi. Yazınsal ömrü burada, biraz da talihin yardımı ve arkadaşlarının dokunuşuyla başladı. Özdeyişler, anlık izlenimler yazarak… Radikal görüşleri, kente ve beşere yaklaşımıyla modernizmin öncü ışıklarını yakmıştı. Stefan Zweig‘ın deyişiyle, “Her türlü heyecanı içine çekebilen bir büyük kent edebiyatçısı. Lirik bir şair, filozof ve öykücü…“

Peter Altenberg’in ‘Ruhun Telgrafları‘ (çev. Ahmet Arpad, Everest Yayınları, 2020) isimli kitabı, izlenimci bir muharririn doğayı, varlıkları ve insanı nasıl incelikle kavrayıp anlatabildiğini gösteren, sıra dışı bir yapıt. “İnsan ruhunun yükselen gizemli anlarını” kayda geçiren bu kısa metinleri okurken Viyana’nın kendine has ahengini yansıtan sokak müzisyenlerini dinliyor üzere bir duyguya kapılıyorsunuz. Yalnız kısalıkları değil, içeriği ve ruhuyla da bir telgrafçıyı düşündürüyor okuduklarımız. Altenberg’in iyi bir Baudelaireperest olduğundan, ‘Kötülük Çiçekleri‘ni çokça kokladığından kuşku yok. Paris Ezası adım başı seziliyor metinlerinden. Ustasının açtığı yolda coşkuyla yürürken, oradan alçakgönüllü bir dost içtenliğiyle selamlıyor bizi.

T24