Halkların Demokratik Partisi (HDP), aldığı 2 yıl 6 aylık mahpus cezasının nihaileşmesinin akabinde geçen hafta içerisinde milletvekilliği düşürülen Ömer Faruk Gergerlioğlu‘nun dün sabah saatlerinde gözaltına alınmasını 1994’te yaşananlara benzetti.

Gergerlioğlu, milletvekilliğinin düşürülmesinin akabinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni (TBMM) terk etmeme aksiyonu başlattı. Gergerlioğlu, dün sabah saatlerinde yaklaşık 100 kadar polis tarafından TBMM’de gözaltına alındı.

Gergerlioğlu, sözünün alınmasının akabinde hür bırakılırken, HDP de yaşananlara sert reaksiyon gösterdi.

HDP yaptığı açıklamada, “AKP-MHP iktidarı demokrasi düşmanı, darbeci bir iktidardır. Karşımızda devletin tüm imkanlarını halka zulmetmek, baskı uygulamak için kullanan bir iktidar vardır. Meclis koridorları 94 darbesine emsal bir darbe sürecine tanıklık etmiş, birebir utanç Tüm Türkiye’ye 27 yıl sonra AKP-MHP tarafından yine yaşatılmıştır” denildi.

1990’da DAİMA ile başlayan bir sürecin bir nevi devamı niteliğinde olan HDP’nin açıklamasında gönderme yaptığı 1994’te neler yaşandı, 30 yıllık periyotlar neler oldu?

HDP’nin kökleri HEP’te

1990’da Halkın Emek Partisi (HEP) ile başlayan siyasi seyahat, Demokrasi Partisi (DEP), ÖZDEP, Halkın Demokrasi Partisi (HADEP), Demokratik Halk Partisi (DEHAP), Demokratik Toplum Partisi (DTP), Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) ve son olarak Halkların Demokratik Partisi (HDP) ile yoluna devam etti.

HEP’ten, HDP’ye partinin ismi birçok kez değişti, lakin emsal münasebetlerle tıpkı DAİMA üzere HDP’nin de milletvekilleri tutuklandı, birçok vekilin milletvekilliği düşürüldü.

Kürt siyasi hareketinin meclisteki birinci temsili 7 Haziran 1990’da kurulan DAİMA ile başladı. HEP’in Genel Lideri Fehmi Işıklar oldu.

20 Ekim 1991 Genel Seçimlerinde SHP ile ittifak yapan Halkın Emek Partisi’nden (HEP) Fehmi Işıklar, Salih Sümer, Mahmut Uyanık, Sedat Yurttaş, Hatip Dicle ve Leyla Zana Diyarbakır’dan; Ahmet Türk ve Mehmet Sincar, Ali Yiğit Mardin’den; Mahmut Alınak, Orhan Doğan ve Selim Sadak Şırnak‘tan; Zübeyir Aydar, Naif Güneş, Siirt’ten; Nizamettin Toğuç, Batman’dan; Remzi Kartal Van’dan; Sırrı Sakık Muş’tan; Mahmut Kılıç Adıyaman’dan, Toplumsal Demokrat Halkçı Parti (SHP) listesinden 19’UNCU devir milletvekilleri olarak TBMM’ye girdiler.

1993’de Yaşar Kaya‘nın Genel Lideri olduğu Demokrasi Partisi (DEP) kuruldu.

Dokunulmazlık krizi ve tutuklamalar

SHP ittifakı ile milletvekili olan HEP’li vekiller, partilerine açılan davalar yüzünden mecliste DEP kümesini kurarak SHP’den ayrıldılar.

4 Eylül 1993 tarihinde DEP’in Mardin milletvekili Mehmet Sincar Batman’da öldürüldü.

Leyla Zana’nın Kürtçe yemin etmesiyle ile başlayan kriz 1994’te dokunulmazlıkların kaldırılmasına kadar devam etti.

2 Mart 1994’te Hatip Dicle, Leyla Zana, Orhan Doğan, Ahmet Türk, Sırrı Sakık, ve Şırnak bağımsız milletvekili Mahmut Alınak’ın dokunulmazlığı kaldırıldı.

Birebir gün Orhan Doğan ve Hatip Dicle meclisten çıkarken gözaltına alındı.

Bunu protesto eden arkadaşları mecliste iki gün sabahladı lakin karar değişmedi.

Leyla Zana, Ahmet Türk, Sırrı Sakık, Sedat Yurttaş, Selim Sadak, Mahmut Alınak, Hatip Dicle, Orhan Doğan “Vatana ihanet ve devletin hakimiyeti altındaki topraklardan bir kısmını devlet yönetiminden ayırmaya ve bu topraklar üzerinde müstakil bir devlet kurmaya yönelik aksiyon” suçlamalarıyla tıpkı yıl 16 Mart’ta DGM tarafından tutuklanarak Ankara Merkez Cezaevi’ne gönderildi.

Remzi Kartal, Zübeyir Aydar, Naif Güneş, Nizamettin Toğuç, Mahmut Kılınç ve Ali Yiğit ise yurt dışına kaçmak zorunda kaldılar.

Anayasa Mahkemesi DEP’i 16 Haziran 1994’te kapattı.

En büyük sorun: Yüzde 10 barajı

11 Mayıs 1994’de Murat Bozlak başkanlığında kurulan Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) 1995 milletvekilliği seçimlerinde 1,5 milyona yakın oy aldı fakat yüzde 10’luk seçim barajını aşıp parlamentoya girmeyi başaramadı.

Tıpkı parti 1999 lokal seçimlerinde Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi başta olmak üzere Ağrı, Batman, Bingöl, Hakkari, Siirt, Van ile birlikte toplam 37 belediye kazandı.

HADEP Kongresi’nde açılan Abdullah Öcalan posteri ve PKK bayrakları, Murat Bozlak ve kimi parti yöneticilerinin tutuklanmasına neden oldu.

Anayasa Mahkemesi, “PKK’ya yardım ve yataklık ettiği, yasadışı aksiyonların odağı haline geldiği” gerekçesiyle 13 Mart 2003’de HADEP’i kapattı, parti yöneticilerine de beş yıl siyaset yasağı verildi.

Bundan sonra farklı tarihlerde tutuklanacak olan Murat Bozlak da 2011 yılında BDP Adana milletvekili olarak parlamentoya girdi, 4 Ocak 2015 tarihinde milletvekiliyken kanserden hayatını kaybetti.

24 Ekim 1997’de kurulmuş olan Demokratik Halk Partisi (DEHAP) ise “örgütlenmesini tamamlamadan seçime girdiği” argümanı üzerine 2002’de Anayasa Mahkemesi tarafından kapatma davası açıldı. DEHAP, 19 Kasım 2005’de kendini feshetti.

DEP milletvekilleri Hatip Dicle, Orhan Doğan, Selim Sadak ve Leyla Zana 10 mahpus yattıktan sonra 9 Haziran 2004’te mahpustan çıktılar ve 2005’de Demokratik Toplum Hareketi (DTH) ismiyle yeni bir siyasi hareketin öncüleri oldular.

DTH, Demokratik Parti (DTP) ismiyle 9 Kasım 2005’de Türkiye’de “Eş Başkanlık” sistemini uygulamaya başlayan birinci parti oldu.

DTP’nin birinci eş liderleri Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk oldu. Lakin YSK Eş Başkanlık sistemini kabul etmediği için genel başkanlığına Ahmet Türk seçildi.

DTP, hem DEP milletvekillerinin yine siyaset sahnesine döndüğü hem de yeni siyasetçilerin öne çıktığı bir platform oldu.

2007: Bin Umut Adayları

2007 yılında “Bin Umut Adayları” ismiyle seçime bağımsız giren DTP, ortalarında Selahattin Demirtaş, Gültan Kışanak, Leyla Zana üzere isimlerin olduğu siyasetçileri meclise gönderdi.

Anayasa Mahkemesi, 16 Kasım 2007 yılında “devletin parçalanamaz bütünlüğü” aksiyonların odağı haline geldiği, terör örgütü tarafından kurulduğu, Abdullah Öcalan’dan talimat aldığı” üzere çeşitli suçlamalarla DTP hakkında kapatma davası açtı.

Bir de Genel Liderleri Ahmet Türk’ün ortalarında olduğu 221 parti üyesi için beş yıl siyaset yasağı istendi.

11 Aralık 2009’da Anaya Mahkemesi oybirliği ile DTP’nin kapatılmasına ve 37 şahsa beş yıl siyaset yasağı uygulamasına, Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk’un milletvekilliklerinin düşürülmesine karar verdi.

Anayasa Lideri Haşim Kılıç açıklamasında “Bir siyasi parti; terör ve şiddet içeren aksiyon ve telaffuzları kullanma hakkına sahip değildir., hukukun yükünü mahkemeler, siyasetin yükünü de siyasetçiler çeker” demişti.

Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk’un milletvekilliğinin düşmesiyle, DTP’nin meclisteki kümesi da düşmüş oldu. İstanbul bağımsız milletvekili Ufuk Uras’ın iştirakiyle küme kurmak için kâfi sayı olan 20 milletvekiline ulaşınca, 2 Mayıs 2008’de mecliste Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) ismiyle yeni bir küme kuruldu.

BDP’nin genel başkanlığına Muş milletvekili Nuri Yaman getirildi.

BDP Kürt meselesinin tahlilinde PKK önderi Abdullah Öcalan’ın yol haritasının kıymetli olduğunu ve bu yolda adımlar atılması gerektiği bildirisini verdi.

1 Şubat 2010 tarihinde gerçekleşen harikulâde kongrede Selahattin Demirtaş, Genel Başkanlığı kazandı.

BDP 2011’de 36 milletvekili çıkardı

2011 Genel seçimlerinde 61 bağımsız aday ile seçime girdiler. 6,58 oy oranıyla 36 milletvekili çıkardılar. YSK, o tarihte 2011 yılında KCK davasından beş yıl tutuklu kalan, Hatip Dicle’nin mutlaklaşmış yaklaşık iki yıllık mahpus cezası olduğu gerekçesiyle milletvekilliğini düşürünce sayı 35’e düştü.

Dicle’nin yerine Adalet ve Kalkınma Partisi milletvekili adayı Oya Eronat meclise girdi.

Lakin siyasi yasağı olan vekiller bağımsız kalınca, BDP 29 milletvekiliyle mecliste küme kurdu.

Tahlil sürecinde etkin rol

2013’de başlayan tahlil sürecinde BDP faal bir rol aldı. 2015 Temmuz’unda son bulan tahlil süreci için İmralı ve Kandil ile görüşmek üzere heyetler oluşturuldu.

Bu ortada 27 Ekim 2013 tarihinde Ertuğrul Kürkçü ve Sebahat Tuncel Eş Başkanlığında mecliste Halkların Demokratik Partisi (HDP)a dıyla yeni bir parti kuruldu.

Barış ve Demokrasi Partisi, Devrimci Sosyalist Parti, Ezilenlerin Sosyalist Partisi, Sosyalist Yine Kuruluş Partisi, Yeşiller ve Sol Gelecek üzere partiler Halkların Demokratik Partisi çatısı altında birleşti.

Böylelikle Kürt siyasi hareketi ile Türkiye solunun birtakım parti ve örgütleri, HDP çatısı altında bir ortaya geldi.

28 Nisan 2014’de BDP milletvekilleri HDP’ye geçti ancak BDP’li belediye liderleri ve mahallî yöneticiler partilerinde kaldılar.

Kürt siyasi hareketi HDP ismiyle milletvekilliği seçimlerine, BDP ismiyle mahallî seçimlere girmeye karar verdi. Her iki parti de “eş başkanlık sistemini” tüzüklerine yazdı.

HDP, 7 Haziran 2015 seçimlerinde yaklaşık 6 milyon kişinin dayanağıyla oyların yüzde 13,12’sini alarak 80 milletvekili çıkarttı. 1 Kasım 2015’de yenilenen seçimde ise 10,76 alarak 59 milletvekili çıkartabildi.

BDP 30 Mart 2014 Mahallî seçimlerinde de “eş başkanlık” sistemiyle seçime girdi, 102 belediye kazandı.

DBP, fiili öz idare ilanları ve çatışma süreci

11 Temmuz 2014’te “Demokratik Özerklik ile özgür hayatı inşa ediyoruz” sloganıyla 3. Olağan Kongresi’ni gerçekleştirdi ve isim değiştirerek Demokratik Bölgeler Partisi ismini aldı. Kamuran Yüksek ve Emine Ayna DBP’nin birinci eş genel liderleri oldular.

Fiili öz idare ilanları ile başlayan yeni süreçte birçok ilçe merkezinde hendekler kazıldı, barikatlar örüldü.

Hendek ve barikatların kaldırılması için sokağa çıkma yasakları ilan edildi, güvenlik operasyonları başladı. Ağır bir çatışma süreci yaşandı.

DBP’nin 10 vilayet, 72 ilçe, 12 belde olmak üzere 94’üne kayyum atandı. 95 belediye eş lideri tutuklandı. 22’si bayan, 58 belediye eş lideri hala tutuklu.

11 belediye eş lider karar giydi, toplam 78 yıl ceza aldı. Ceza alan 11 belediye liderinden üçü ise yurt dışına çıkmak zorunda kaldı.

Türkiye kamuoyu, HEP’ten HDP’ye 28 yıl boyunca Kürt siyasi hareketine yakın çeşitli partilerle tanıştı.

Bu partilerde farklı olan, basitçe isimleri ya da başkan takımları değildi.

Kelam konusu partiler, siyaset sahnesinde, yeni siyasetler ve yeni stratejilerle yer almaya çalıştı.

HDP de bir yanıyla DAİMA çizgisinin devamcısı olmakla birlikte bir yanıyla da yeni bir partiydi.

HDP’nin bilhassa ‘Türkiyelileşme’ açılımı onu öncüllerinden farklı bir yere koydu.

T24