Ayşe Sayın
Ankara

TBMM Global İklim Değişiklinin Nedenlerini ve Alınacak Tedbirleri Araştırma Kurulu, taslak raporunu tamamladı. İklim değişikliğinin nedenlerinin ve Türkiye’ye tesirlerine ait değerlendirmelerin yer aldığı raporda, iki farklı senaryoya nazaran yüzyılın son çeyreğinde (2071-2099) Türkiye’de yaz aylarında sıcaklıklar 6 dereceye kadar artabilir. Yağış ölçülerinde ise birebir devirde yüzde 60’lık azalmalar görülebilir.

Raporda, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Birleşmiş Milletler Genel Şurası’nda Meclis gündemine getirileceğini açıkladığı Paris İklim Muahedesi’nin, “Türkiye’nin yeşil dönüşüme yönelik memleketler arası finansman ihtiyacı de dikkate alınarak kıymetlendirilmesi, net sıfır emisyon amaç yılının belirlenmesi, muahedeye taraf olunması halinde de Ulusal Katkı Beyanı’nın (NDC) hazırlanması” istendi.

Komite’nin taslak raporuna BBC Türkçe ulaştı. Raporun son rötuşlar sonrası yeni yasama yılında TBMM Başkanlığı’na sunması planlanıyor.

680 sayfalık taslak raporda, Türkiye’nin yüzyılın ortaları ve son çeyreğinde karşı karşıya kalacağı kuraklık tehlikesi, doğal afetler ve iklim değişikliğinin tarım ve bitki örtüsü üzerindeki muhtemel sonuçlarına ait saptamalara yer verildi.

Türkiye için iklim senaryoları

Raporda global iklim modelleme çalışmalarını yürüten Uluslar ortası Bilim Kurulu (ISC), Dünya Meteoroloji Teşkilatı (WMO) takviyesiyle kurulan Dünya İklim Araştırma Programı (WCRP) çerçevesinde yapılan iklim modellemeleri ve senaryolarına nazaran Türkiye’nin 2099 yılına kadar sıcaklık, yağış ölçüsü, bölgesel mevsimsel kriterler dikkate alınarak iklim projeksiyonlarına da yer verildi. Türkiye için Hadley Global Etraf Modeli, Max Plank Meteoroloji Enstitüsü Global Modeli ve Jeofizik Akışkanlar Dinamiği Laboratuvarı Global baz alınarak “Temsili Kontrasyon Rotaları” doğrultusunda iki senaryoya nazaran mümkün artışlar hesaplandı.

2016-2040 Hadley Hadley Global Etraf Modeli (HadGEM2-ES) modeline nazaran bu yıllar ortasında bilhassa yaz mevsiminde Kuzeybatı ve Güneydoğu bölgelerinde 2-3 derece artış beklenirken, kış mevsiminde bu artış ölçüsü genel olarak 1-1,5 derece olarak hesaplandı.

İkinci ve üçüncü modellere nazaran ise (Max Plank Meteoroloji Enstitüsü Global Modeli ve Jeofizik Akışkanlar Dinamiği Laboratuvarı Global Modeli) nazaran ise ısınmanın ekseriyetle 0,5-1,5 derece ortasında olacağı, ilkbahar ve yaz aylarında Kıyı Ege’de 1,5 derecenin üzerinde bir ısınmanın olacağı öngörüsüne verildi.

2041-2070 döneminde birinci modele nazaran yaz mevsiminde sıcaklık artışı 2-3 dereceyken, kış mevsiminde Doğu Akdeniz’de 2-3, öbür bölgelerde ise 1,5-2 derecelik artış öngörüldü.

2071-2099 senaryosu: ‘Yaz sıcaklığı 6 derece artabilir’

Rapora nazaran sıcaklıklar yüzyılın son döneminde ise 6 derece kadar artabilir:

“Sıcaklıklarda bütün yurtta kış mevsiminde 2-4 derece ortasında artış; ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsimlerinde ise ülke genelinde 5 dereceyi, Ege ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ise 6 dereceği aşan artışlar öngörülmektedir.

“Türkiye genelinde ortalama sıcaklık değişiminde 2021-2099 devrinde yıllık 1 ila 6 derece artma olması öngörülmektedir. İlerleyen dönemlerde değişim artış tarafındadır.”

‘Yağış azalacak’

Raporda Türkiye’deki mevsimsel yağış senaryolarına nazaran de projeksiyonlar hazırlandı. Buna nazaran 2016-2040 periyodu için sonbahar ve yaz mevsimleri başta olmak üzere yurdun büyük kısmında yağış azalacak. 2041-2070 devrinde ise Karadeniz Bölgesi’nin doğusu hariç kalan kısımlarda azalışlar devam edecek.

2071-2099 projeksiyonuna nazaran yüzyılın son döneminde bütün modellere nazaran yurt genelinde azalışlar yaşanacak.

Azalışların ilkbaharda yüzde 20-50 aralığında, yaz mevsimlerinde ise yüzde 60’lara varabileceği öngörüldü.

‘En fazla sıcaklık artışı Fırat-Dicle havzasında yaşanacak’

Raporda, Türkiye’nin baz aldığı iki senaryoya nazaran havzalarda da sıcaklıklar artış eğiliminde. Artışlar 2016-2040 periyodunu kapsayan birinci dönemde 1-1,5 derece civarındayken, 2041-2070 döneminde 2-2,5 civarında. 2071-2099 döneminde ise 3,5 derecenin üzerinde görülüyor. En fazla artışın ise 2071-2099 döneminde 4-4,5 derecelik artışla Fırat-Dicle havzasında olacağı vurgulanıyor.

Yağış projeksiyonları incelendiğinde Türkiye genelinde bütün dönemlerde toplam yağışlarda azalma öngörülüyor.

Asi, Doğu Karadeniz ve Çoruh havzalarında birinci iki dönemde, Van Gölü ve Aras havzalarında da yalnızca birinci dönemde artış görülmesi bekleniyor.

En fazla azalışın Batı Akdeniz, Burdur ve Antalya havzalarında ve yüzde 30’ların üzerinde olacağına dikkat çekiliyor.

‘Sıcaklık dalgalanmaları ziraî eserleri tehdit edebilir’

Raporda, yaz mevsimi uç sıcaklık değerlendirmesine yer verildi.

Buna nazaran birinci senaryoya nazaran 2071-2099 periyodunda uç sıcaklıklar 27-31, ikinci senaryoya nazaran ise tıpkı devirde 32-35 dereceyi bulabilecek. Raporda, bu durumun daha şiddetli sıcak hava dalgaları ile daha sık karşı karşıya kalınabileceğini gösteriyor:

“Ortalama sıcaklıklardaki bu değişim, tropik günlerde ülke genelinde daha fazla merkezde ve daha fazla sayıda gerçekleşeceğini, uç sıcaklıkların görülme ihtimalinin yükseldiğini, daha şiddetli ve daha uzun vadeli sıcak hava dalgaları ile daha sık karşı karşıya kalabileceğimizi göstermektedir.

“Aynı vakitte sıcaklıklardaki bu değişim ziraî eser deseni üzerinde de önemli değişikliklere sebep olacağı düşünülebilir.”

‘Ankara ve İstanbul’da şiddetli yağışlar artacak’

İklim değişikliği ile sellere neden olan şiddetli yağışların artacağı vurgulanan raporda, Ankara ve İstanbul’da “şiddetli yağış” kestirimine de yer verildi.

Buna nazaran Ankara’da 2021-2099 devrinde yağışlı gün sayısı 6 ile 10 gün ortasında olacağı öngörülüyor.

İstanbul’da ise birebir periyotta çok şiddetli yağışlı gün sayısı 18-25 gün aralığında artacak ve günlük azamî yağış ölçüsü 94-125 milimetre aralığında olabilir.

‘Akdeniz ve İç Anadolu kuraklıktan daha fazla etkilenecek’

Rapora nazaran Türkiye, 1998 yılından itibaren 2011 yılı hariç ortalama sıcaklıkta artış yaşıyor.

1971-2020 devri baz alınarak yapılan ölçümlere nazaran 2010 kayıtlardaki en sıcak yıl olurken, 2018 yılı en sıcak ikinci, 2020 yılı ise en sıcak üçüncü yıl oldu. Kelam konusu devirde en soğuk yıl ise 1992 olarak kayıtlara geçti.

Tıpkı devirde en kurak yıl 2008 olurken, 2009 en nemli yıl oldu. Son 50 yıl içerisinde 16 yıl değişen şiddetlerde nemlilik gözlenirken, 15 yıl değişen şiddetlerde kuraklık kaydedildi.

Rapora nazaran 1 yıl fevkalâde, 2 yıl çok şiddetli, 2 yıl şiddetli, 8 yıl orta kurak, 2 yıl hafif kuraklık gözlendi.

Türkiye’nin dünya üzerinde kuraklığın daima tehdit oluşturduğu “yarı kurak” iklim neslinde yer aldığı kaydedilen raporda, 2021-2098 periyodu projeksiyonlarına nazaran “kuraklık şiddet yüzdeliklerinin bir üst kuraklık sınıfına hakikat kayma eğilimi göstereceği” ve bunun kimi bölgelerde daha fazla hissedileceği vurgulandı:

“Türkiye, global ısınmanın olası tesirleri açısından, risk kümesi ülkeler ortasında yer aldığı, gelecekte bilhassa Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerimizin iklim değişikliğinden daha çok etkileneceği varsayım edilmektedir.

“Tarımsal kuraklığın olumsuz tesirlerini azaltılması, kuraklık olmadan evvelki periyotlarda alınacak önlemler ve kuraklığın yaşandığı devirlerde yapılacak hakikat planlamalarla mümkündür.”

• Erdoğan, BM Genel Heyeti’nde konuştu: Paris İklim Mutabakatı’nı önümüzdeki ay Meclis onayına sunmayı planlıyoruz
• Türkiye’nin onaylayacağını açıkladığı Paris İklim Muahedesi nedir?

İklim değişikliği tarımı da vuruyor

İklim değişikliğinin bitkisel üretimde değişiklik ve randıman kayıplarına yol açmasının yanı sıra hayvancılığı da olumsuz etkilediği vurgulanan raporda, 34 derecenin üzerinde her 1 derecelik artışın hayvan istikrarını bozarak et ve süt üretiminde kayıplara yol açacağına işaret edildi.

Bitkisel üretiminde yapılan randıman çalışmalarında Hadley İklim Modeli’ne nazaran 2050 yılında Türkiye’nin 7 coğrafik bölgesinde 5 temel eserde; buğdayda yüzde 7,58, mısırda yüzde 10, ayçiçeğinde yüzde 6,35, pamukta yüzde 2,19 üzere randıman azalmaları olacağı öngörüsüne yer verildi.

Projeksiyonlara nazaran 2050-2080 ortasında incir üretimi ise yüzde 9 ile 14 oranlarında azalacak.

‘Su ve İklim Kanunu çıkarılmalı, Paris Muahedesi değerlendirilmeli’

Komite raporunda, global iklim değişiklieğinin etkileini azaltmak ve önlemek için ise 96 ana başlık altında yapılması gereken yasal düzenleme ve çalışmalara da yer verildi.

Su, İklim, Tabiatı ve Biyolojik Çeşitliliği Müdafaa kanunları çıkarılması önerilen raporda, Türkiye’nin imzaladığı lakin şimdi taraf olmadığı Paris İklim Mutabakatı’na yönelik durumun da netleştirilmesi istendi.

Bu çerçevede, Türkiye’nin kalkınma gayeleriyle uyumlu bir biçimde Paris Mutabakatı’na yönelik konumunun Türkiye’nin yeşil dönüşüme yönelik uluslar ortası finansman ihtiyacı de dikkate alınarak çok formda kıymetlendirilmesi, net sıfır emisyon gaye yılının belirlenmesi, muahedeye taraf olunması halinde de Ulusal Katkı Beyanı’nın (NDC) hazılanması gerektiği vurgulandı.

Raporda yer alan başka birtakım teklifler şöyle:

-Ülkemizde kullanılan suyun yüzde 77’sinin yani en fazla oranda sulamalarda kullanılıyor olması sebebiyle ülke genelinde suyun kaynaktan tarlaya basınçlı borulu sistemlerle götürülmesi gayesiyle “Damla Sulama Seferberliği” başlatılmalıdır.

-Su kaynaklarının azalma eğilimine girdiği bir süreçte, yeni sulama işletmelerinin devreye alınması kapsamında küçük ve orta ölçekli tarla sahibi çiftçiler, kendi tarlaları içine sulama suyu muhtaçlıklarını karşılamak üzere “Çiftlik Rezervuarları” kurarak alternatif su kaynakları geliştirmeye yönlendirilmelidir.

-Yer altı sularının kuraklık, savaş ya da olağan afet durumlarında süratle kullanıma sunulması ve kirlilikten az etkilene avantajı sebebiyle, bilhassa acil durumda içme suyunda kullanılması için rezerve edilerek ve korunması gerekmektedir.

-İklim değişikliğine yönelik atılan adımların kimseyi geride bırakmadan ve adil yönetilmesi için; Ulusal bir Adil Geçiş Düzeneği kurulması ve sosyoekonomik önceliklendirmelerin yapılması gereklidir.

-İklim değişikliği ile uğraşta, azaltım ve ahenk aksiyonlarına yönelik yatırımların gerçekleştirebilmesi için Ulusal teşvikler ve finans imkanları geliştirmelidir.

-Madencilik bölümünde madenin yeraltından çıkartılmasından taşınmasına ve kullanımına ve sahanın rehabilitasyonuna kadar bütün süreçlerin mümkün olan en üst düzeyde iklim dostu olarak gerçekleştirilmesi gereklidir.

-Türkiye’nin tamamında, çölleşme, sel, taşkın ve çığ risk alanları ile ilgili ilmi olarak etüt ve envanter çalışmalarına sürat verilmeli, data bankası oluşturularak daima izlenmeli ve öncelikli risk alanları tespit ederek projelendirilmeli ve uygulanmalıdır.

-Korunan alanların farklı kurumlar tarafından yönetilmesinden kaynaklanan problemlerin giderilmesi için korunan alan idaresinin tek çatı altında birleştirilmesi gerekmektedir.

-Dünyada kabul gören iklim senaryolarına paralel ve geleceğe yönelik, orman ekosistemi içindeki canlı cansız bütün varlıkları gözeten; flora ve faunanın (bitki ve hayvan varlığının) iklim değişikliğine karşı göstereceği davranışlar ile birlikte kuraklık, yangın ve böcek ziyanları üzere mümkün tehlikeler hakkında da iddialar yapılabilmesi ve en uygun önlemlerin alınabilmesi için, optimist ve karamsar senaryolar hazırlanmalıdır

-Orman yangınlarıyla çaba siyasetinde, orman yangınlarının söndürülmesi çalışmaları ile birlikte bilhassa yangını önleyici önlemler üzerine de yoğunlaşılmalıdır. Orman yangınları ile çabada bilgi, teknoloji, araç-gereç, donanım, deneyim ve insan gücü en tesirli ögeler olup bu ögelerin gerçek kullanabilmesi için; bilhassa yangının söndürülmesinde birinci derece mes’ul olan yangın amiri durumundaki bireyler; bölgeyi tanıyan, yangın söndürmede uzmanlaşmış, mesleksel deneyime haiz kimselerden olmalıdır.

T24