Çağdaş Gazeteciler Derneği’nin (ÇGD), Basın Kartı Yönetmeliği’nin birtakım unsurlarının iptali ve yürütmesinin durdurulması istemiyle açtığı davada, Danıştay’ın en üst karar organı olan Danıştay İdari Dava Daireleri Heyeti’nden “‘makbul gazeteci’ incelemesi yapamazsın” kararı çıktı. Heyet, yönetmeliğin, istenilen kamu görevlisine basın kartı verilmesine imkan sağlayan hususuyla birlikte, Cumhurbaşkanlığı İrtibat Başkanlığı’na soyut ve keyfi biçimde basın kartlarının iptali yetkisi tanıyan düzenlemelerini hukuka ters buldu. Düzenlemelerin yürütmesini durduran Danıştay’ın kararına nazaran, İrtibat Başkanlığı, “basın meslek onurunu zedeleyecek işler yaptığı/yapması”, “milli güvenlik ya da kamu tertibine ters davranışlarda bulunması” ile “bunları alışkanlık edindiği/edinmesi” üzere “soyut ve keyfi” münasebetlerle basın kartı alınmasını engelleyemeyecek, alınan kartları iptal edemeyecek.

ÇGD ismine Avukat Onur Can Keskin, Basın Kartı Yönetmeliği’nin kimi unsurlarının iptali ve yürütmesinin durdurulması istemiyle dava açmıştı. Danıştay 10. Daire, yürütmenin durdurulması talebini çok hudutlu bir biçimde kabul etmişti. Avukat Keskin, ÇGD ismine karara itiraz ederek, mevzuyu Danıştay İdari Dava Daireleri Şurası’na taşıdı. Heyet, geçtiğimiz Aralık ayında belgeyi karara bağladı ve yönetmeliğin kritik bir çok düzenlemesinin yürütmesini hukuka karşıt bularak durdurdu.

Hukuk devleti vurgusu

Kararda, Anayasa Mahkemesi’nin kararlarına atıf yapılarak, anayasanın 2. Unsuruna nazaran hukuk devletinin hukukun üstün kurallarıyla kendini bağlı sayan, yargı kontrolüne açık, yasa koyucunun da uyması gereken temel hukuk unsurlarının bulunduğunun şuuruna sahip devlet olduğu vurgulandı.

Öngörülebilirlik unsuru

Kararda, “öngörülebilirlik” unsurunun, hukukun temel prensiplerinden olduğu ve bu prensibe nazaran, yasal ve idari düzenlemelerin açık ve net olması gerektiği kaydedildi. Kararda, “Buradaki gaye, ilgili şahısların davranışlarını belirleyebilmesi ve belli aksiyonların yol açabileceği sonuçları evvelce öngörebilmesidir” denildi. Bu mevzudaki Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi kararlarına da atıf yapıldı.

“Belirlilik” prensibi

Kararda, başka bir temel hukuk prensibi olan, “belirlilik” unsuruna de vurgu yapılarak, “Düzenlemenin keyfiliğe müsaade vermeyecek formda yani yönetim tarafından takdir yetkisine dayanılarak keyfi uygulamalara imkân verilmeyecek formda yapılması gerekmektedir” tabiri kullanıldı. Anayasa Mahkemesi’nin, kanun kararının bariz olmasına ait kararı işaret edildi.

Basın özgürlüğü

Kararda, basın özgürlüğüne ait anayasal kurallar ve demokratik toplumlardaki fikir özgürlüğüne ait prensipler sıralandı. Basının, kamu güçlerine olduğu kadar özel güçlere karşı da korunması gerektiğinin anlatıldığı kararda, “Bağımsız ve tarafsız yayıncılığın sürdürülebilmesi için alınacak tedbirler de bu ödev kapsamındadır” denildi.

“Sadece devletin olumlu gördüğü haberler…”

Kararda, şöyle devam edildi:

“İfade özgürlüğünün kelamı edilen toplumsal ve ferdî fonksiyonunu yerine getirebilmesi için, AİHM’in de söz özgürlüğüne ait kararlarında sıkça belirttiği üzere, yalnızca toplumun ve devletin olumlu, gerçek ya da zararsız gördüğü “haber” ve “düşüncelerin” değil, devletin yahut halkın bir kısmının olumsuz ya da yanlış bulduğu, onları rahatsız eden haber ve kanıların de serbestçe tabir edilebilmesi ve bireylerin bu sözler nedeniyle rastgele bir yaptırıma tabi tutulmayacağından emin olmaları gerekmektedir.”

“Demokratik toplumdan kelam edilemez”

Kararda, Söz özgürlüğünün çoğulculuğun, müsamahanın ve açık fikirliliğin temeli olduğu, bu özgürlük olmaksızın “demokratik toplumdan” bahsedilemeyeceği anlatıldı.

Basın kartının ehemmiyeti: Toplumun gerçek bilgilendirilmesi için araç

Kararda, basın kartının, gazetecilerin mesleksel faaliyetlerini yürütürken faal çalışmaları, dalın her türlü zorlukları karşısında kendilerini savunabilmeleri için değerli olduğu anımsatıldı. Basın kartının ayrıyeten her türlü kamusal faaliyete katılma konusunda akreditasyon görevi gördüğü belirtilerek, “Basın kartı yalnızca bir meslek kartı olmayıp, birebir vakitte basın kartı sahibi olan şahsa habere, bilgiye, olaya erişebilme imkanında kolaylık sağlayan ve bu doğrultuda toplumun yanlışsız bilgilendirilmesine araç olan bir karttır” denildi.

“Keyfi biçimde engellenemez”

Kararda, bu nedenle, basın kartının niteliği ile ne formda verileceği konusunda ve bu kartın verileceği şahıslarda aranacak kaideleri içeren temel unsurların, anılan hakka keyfi bir biçimde müdahale edilmesini önleyecek biçimde düzenlenmesi gerektiği vurgulandı.

“İstediğin kamu görevlisine basın kartı veremezsin”

Kararda, yönetmeliğin 14. unsurunun 1. fıkrasının a, b, c bentleri sıralandı. Bu düzenlemelere nazaran, şu bireylere basın kartı verilebileceği anlatıldı:

• Cumhurbaşkanlığı Merkez Teşkilatında basın-yayın faaliyeti yürüten ve Cumhurbaşkanlığına bağlı kurum ve kuruluşlarda basın-yayın ünitesinde çalışan çalışandan en üst yönetici tarafından belirlenecek şahıslara
• Bakanlıklarda, Basın ve Halkla Alakalar Müşavirliği ünitesi amiri ile basın-yayın faaliyeti yürüten çalışandan bakan tarafından belirlenecek iki bireye
• Bağlantı Başkanlığında; Lider ve lider yardımcılarına, 1. hukuk müşaviri, daire liderleri, taşra teşkilatı müdürleri, basın müşavirleri, basın ataşeleri ile Başkanlık ünitelerinde fiilen vazife yapan hukuk müşavirlerine, bağlantı uzmanlarına ve uzman yardımcılarına, merkez, taşra ve yurt dışı teşkilatı ünitelerinde fiilen misyon yapan çalışandan Başkanlıkça uygun görülenlere…

Kararda, İrtibat Başkanlığı’na basın kartı düzenleme yetkisinin verildiği lakin kartın kamu görevlilerine verilmesine ait düzenleme yapma yetkisi tanınmadığı vurgulandı. Yönetmelikte, basın kartı verilmesine ait değerlendirmelerin kurul tarafından yapılacağı belirtilmesine karşın dava konusu düzenlemelerde yalnızca en üst seviye yöneticinin, bakanın ya da liderin uygun görmesinin kâfi sayıldığı vurgulandı.

Basın kartı verilecek işçi konusunda da yönetmelikte sınırlama olmadığının anlatıldığı kararda, “Oysa ki basın kartı verilecek bireylere ait hangi ölçütlerin temel alınacağının somut olarak ortaya konulması; objektif ölçütlerin dava konusu Yönetmelik ile belirlenmesi gerekmektedir” denildi.

Tüzel bellilik prensibine karşıt

Kararda, bu nedenle, kelam konusu düzenlemelerin türel bellilik prensibine terslik teşkil ettiği belirtilerek, “Yönetmeliğin 6. unsurunda basın kartı verilecek şahıslar için belli kurallar aranırken dava konusu düzenlemelerde rastgele bir kural aranmadan velhasıl bu kartın sınırlama getirilmeden her pozisyondaki çalışana verilebilir olması Yönetmeliğin kendi içerisinde çelişkili kararlar barındırmasına yol açmıştır. Bu prestijle, türel bellilik unsuruna karşıt formda düzenlenen anılan kararların hukuka karşıt olduğu sonucuna varılmıştır” denildi.

“Muğlak sözlerle kartı iptal edemezsin”

Kararda, yönetmeliğin daima basın kartı ve basın kartı iptallerine ait kuralları da anımsatıldı. Kararda, daima nitelikte basın kartı sahibinin; basın meslek onurunu zedeleyecek işler yaptığı ve davranışlarda bulunduğu yahut alışkanlıklar edindiği hallerde daima nitelikte basın kartının iptal edileceğinin düzenlendiği belirtildi. Ayrıyeten, “Basın meslek onurunu zedeleyecek işler yapması”, “Milli güvenlik ya da kamu nizamına ters davranışlarda bulunması yahut bu cins davranışları alışkanlık edinmesi” hallerinde de kartların iptal edileceğinin düzenlendiği tabir edildi.

Kararda, “basın meslek onurunu zedeleyecek işler yaptığı/yapması”, “milli güvenlik ya da kamu sistemine karşıt davranışlarda bulunması” ile “alışkanlık edindiği/edinmesi” sözlerinin tarifinin yönetmelikte olmadığı vurgulanarak, şöyle denildi:

“Muğlak tabirler içeren bu düzenlemeler, üstte açıklamasına yer verilen, “hukuki öngörülebilirlik” ve “hukuki belirlilik” prensiplerine ters olduğu üzere, bu ibarelerin yer aldığı düzenlemelerin basın kartı sahibi ilgilileri, mesleğini baskı altında, kaygı içinde yerine getirmek zorunda bırakabileceği; bu nedenle de, anılan ibarelerin basının vazifesini tam olarak yerine getirmesine pürüz olabileceği sonucuna varılmıştır.”

Nasıl tespit ediyorsun?

Kararda, şöyle devam edildi:

“Diğer taraftan, anılan düzenlemeler çerçevesinde bedellendirilen fiillere ait tespitin hangi yöntem ile ne biçimde yapılacağı soruları açıkta kalmakta olup; bu sürece ait soruşturma ya da inceleme yapılıp yapılmayacağı; ilgililerin savunmalarının alınıp alınmayacağı da meçhuldür. Kaldı ki, “savunma hakkı”nın, bireyin en temel haklarından olduğu ve Anayasamızda da bu durumun karar altına alındığı; bu hakkın ihlal edilmesinin hukuka terslik oluşturacağı açıktır. Yönetim tarafından, bu düzenlemelerin içeriğinin geniş tutulması, muğlak tabirler kullanılarak, hudutlarının tam olarak belirtilmemesi nedeniyle basın kartının iptali konusunda tanınan yetkinin keyfi olarak kullanılabileceği ve yönetim ile bireyin bu manada karşı karşıya gelebileceği de göz önünde bulundurularak, düzenlemenin çerçevesinin açık ve net halde belirlenmesi gerekmektedir.”

Yetki kimin

Kararda, basın kartının verilip verilmeyeceği yetkisinin komiteye bırakılmasına karşılık, nasıl ve kim tarafından iptal edileceğinin yönetmelikte belirtilmediği, yönetmelik düzenlemelerinin, muğlak sözler içermesi, net ve açık olmaması, hudutlarının tayin edilmemesi nedeniyle türel öngörülebilirlik ve bellilik unsuruna muhalif vurgulandı.

Çabucak uygulanacak

Kamu görevlilerine basın kartları verilmesine yönelik düzenlemenin yürütmesinin durdurulması kararı 3’e karşı 8, öbür yürütmeyi durdurma kararları ise 5’e karşı 6 oyla verildi.

İrtibat Başkanlığı, basın kartı başvurusu yapan gazetecilere, cevap vermeyerek, evraklarını incelemede tutuyor ya da sürece koymuyordu. Başkanlığın basın kartı almaya hakkı olup olmadığı istikametindeki biçimi koşulların dışına taşan ve yorum yoluyla ulaşılabilecek “makbullük” incelemesini mümkün kılan yasal destek ortadan kalktı. Karara nazaran, İrtibat Başkanlığı, bu yolu izlemeksizin, müracaatları kurula iletmek zorunda olacak. Başkanlığın bu tarafta inceleme yapmasını gerektirecek bir mühlete de gereksinimi kalmadı. Tekrar karara nazaran, yürütmenin durdurulması kararı derhal uygulanacak, davanın bitmesi beklenmeyecek.

T24