Türkiye’de pandemi sürecinde işten çıkarmalar yasaklandı. Geçtiğimiz günlerde bu yasak, 17 Mayıs tarihine kadar uzatıldı.
Patronlar açısından bu yasağın tek istisnası ise Kod 29.
Bu kapsamda patron, çalışanların ahlak ve iyi niyet kurallarına uymadığı gerekçesiyle işten çıkarmaya başvurabiliyor.
Bu münasebetle işten çıkarmalar artarken, buna karşı Türkiye’nin farklı yerlerindeki işyerlerinde personeller, hareket düzenleniyor.
Sendikalar, birtakım patronların pandemide Kod 29’u suistimal ettiğini öne sürerek eleştiriyor.
Kod 29 nedir?
Türk iş maddelerine patron, iş akdini feshettiği çalışanlar için Toplumsal Güvenlik Kurumu’na bildirim yapıyor.
Bunu yaparken işçiyi hangi münasebet ile işten çıkardığını bir kod numarasıyla işaretliyor.
29 numaralı kod da bu kodlardan biri.
29 kodu, “İşveren tarafından ahlak ve iyi niyet kurallarına ters davranış nedeni ile iş akdinin feshi” manasına geliyor.
Bir patronun, emekçisini bu kod ile işten çıkarabilmesi için 4857 İş Kanunu’nun ilgili bendi kapsamındaki fiillerden birini işlemesi gerekiyor.
Kod 29’la işten çıkarılmanın sonuçları neler?
Kod 29 ile işten çıkarılan çalışanlar; kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı haklardan faydalanamıyor.
Ayrıyeten emekçi, işsizlik ödeneği de alamıyor.
Çünkü, Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), ödenek için müracaat yapan işssiz kişinin işten ayrılış bildirgesindeki kod numarasına bakıyor ve burada Kod 29 varsa işsizlik maaşı ödemiyor.
İçeriği nedeniyle kod ile işten çıkarılan bir kişi, yeni bir iş ararken de fazladan sorun yaşayabiliyor.
Pandemiyle birlikte arttı
Kod 29 kanunlara yeni girmiş bir uygulama değil. Pandemi öncesinde de işten çıkarma kodlarından biri olarak patronlar tarafından kullanılabiliyordu.
Lakin işten çıkarmaların yasaklandığı pandemi devrinde bu koda müracaatın arttığı görülüyor.
Pandeminin birinci yıl dönümü nedeniyle bir basın toplantısı düzenleyen Emekçi Sıhhati ve İş Güvenliği (İSİG), son bir yıllık devirde Kod 29 ile işten atılan personellerin sayısının yüzde 70 arttığını açıkladı.
İSİG, tekrar son bir yıl içinde açılan işe iade davalarının yüzde 80’inin de Kod 29’la ilgili olduğunu belirtti.
BBC Türkçe’ye konuşan DİSK’e bağlı Birleşik Metal-İş sendikasının Çalışma ve Toplum mecmuası Genel Yayın Direktörü, hukukçu Dr. Murat Özveri de kendisine gelen telefonlardan ve sendikaya yapılan müracaatlardan, pandeminin başından bu yana bu alanda bir artış yaşandığını gözlemlediğini söylüyor.
Tenkitler neler?
Çeşitli sendikaların ve hareketçi personellerin Kod 29’la ilgili tenkitlerine bakıldığına en başta, “Kod 29’un işten atılmaların yasaklandığı bir devirde kimi patronlar tarafından berbata kullanıldığı” eleştirisi geliyor.
Dr. Özveri, “Kod 29’la işten çıkarma daha evvelden de vardı lakin bu periyotta patron bunu bir pazarlık, bir baskı aracı kullanmaya başladı. Çalışanın önüne ya fiyatsız müsaade ya anlaşarak işten çıkarma da Kod 29’u koydu” diyor.
Bunun dışında birtakım patronların, işyerlerinde sendikalaşmayı engellemek için de bu yola başvurduğu tenkitleri yapılıyor.
Yapılan açıklamalarda, “Kod 29’la gelen ‘ahlaksızlık’ damgasının bayan personellerin hayatını erkek emekçilere nazaran ekstra olumsuz etkilediği de” vurgulandı.
Farklı kesimlerde emekçi aksiyonları
Son devirde Kod 29’la işten atmalara karşı farklı bölümlerde emekçiler aksiyon yapıyor.
Öne çıkan hareketlerde sendikalaşma vurgusu da yapılıyor.
Örneğin, Migros’un, Kocaeli’nin Çayırova ilçesindeki deposunda çalışan bir küme personel, geçtiğimiz aylarda evvel fiyatsız müsaadeye çıkarıldıklarını sonra da Kod 29 ile işten atıldıklarını belirtiyor. Personeller, işten çıkarılmalarının asıl münasebetinin Depo, Liman, Tersane ve Deniz Emekçileri Sendikası (DGD-SEN) olduğunu öne sürerek işyeri önünde aksiyona başladı. Aksiyon sürüyor.
İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı İZENERJİ ve İZELMAN şirketlerinde çalışan bir küme emekçi, İzmir Valiliği’nin güvenlik soruşturması münasebet gösterilerek geçtiğimiz haftalarda Kod 29 ile işten çıkarıldı. DİSK Genel-İş sendikası üyesi emekçilerin belediye önündeki hareketi sürüyor. Emekçilerin biri açlık grevi yapıyor.
Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi’nde yer alan, Yasin Kaplan Halı Fabrikası ve İtimat Boya İplik Fabrikası’nda Kod 29 ile işten çıkarılan emekçilerin hareketi devam ediyor.
Çorum’daki Ekmekçioğlu Metal fabrikasında geçtiğimiz aylarda Kod 29 ile işten çıkarılan, Birleşik Metal-İş üyesi bir küme emekçi, geçtiğimiz periyotta hareketler düzenledi.
Davalar açılıyor
Bu ortada bu kodla işten çıkarılan ve hareket yapan çalışanların kimileri mevzuyu yargıya da taşımış durumda.
Çalışanların bu mevzudaki haklarıyla ilgili şunları söylüyor Dr. Özveri:
“Kod 29’la işten çıkarılan bir personel, şayet 30’dan fazla gündür bu işyerinde çalışıyorsa ve 6 aydan fazla kıdemi varsa işe iade davası açabilir. Ya da kıdem, ihbar tazminatı davası açar. Rutinde bu kelam konusu lakin tez ediyoruz ki şayet Kod 29’un şartları yokken patron işten çıkarma yasağını delmek için bu türlü bir şey yapmışsa bu hukuken yok kararındadır.
“Dolayısıyla emekçiler, işten çıkarılma nedeniyle mahrum kaldıkları fiyatlar ve tüm toplumsal haklarını, kıdem, ihbar tazminatları yanında talep etme hakkına sahipler.”
Dr. Özveri, yasal olarak patronun fesih alanında hakları olduğunu lakin pandemideki işten çıkarma yasağı periyodunda kimi kısıtlamalar getirilebileceğini savunuyor:
“İşverenin haklı fesih hakkını tümüyle ortadan kaldıracak bir düzenleme yapmak dünyanın hiçbir yerinde mümkün değil. Lakin patronun fesih hakkını berbata kullanmasını sonlandırmanın asıl talep olması gerekiyor. Şayet siz, işten çıkarmayı pandemi nedeniyle nitekim yasaklıyorum diyorsanız o vakit bu yasağın amaçladığınız bir formda harekete geçirilebilmesi için patronun haklı fesihe yönelik hakkını en azından bu devirde sonlandıran bir ekip sonlandırmalar yapmanız gerekir. Yalnızca idari para cezası koyarak bu düzenlemeyi emele uygun bir halde gerçekleştiremezsiniz.”
- Yemeksepeti sendikalaşmayı engelliyor mu, şirket argümanlar için ne diyor?
- Cargill personelleri 1000 günden uzun müddettir neden aksiyon yapıyor, şirket suçlamalar için ne diyor?
- Kamu çalışanları yüzde 21 artırım talep ediyor: ‘Yüzde 7.36 artırım, gerçek enflasyonun çok altında’
T24
