Burcu Karakaş

“Kuruma ziyarete gelen istekli beşerler olur. ‘Bir daha geleceğiz’ deyip gelmeyenler çok. İşte bu insanı epey etkiliyor. İtimadı kalmıyor.”

Evren*, 12 yaşından beri devlet muhafazası altında olan bir genç. Yurtta geçirdiği vakitlerden en çok aklında kalan, üstte anlattığı durum olmuş. Şu an 18 yaşında olan Cihan, İstanbul’da üç başka çocuk yuvasında büyüdü. Yurtta yetişen 18 yaşını dolduran çocukların memur olma hakkı var. Cihan de şu an memur olmayı ve hayata atılmayı bekliyor. Bir yandan da üniversite imtihanlarına hazırlanıyor.

Türkiye’de devlet muhafazası altındaki çocuklar, Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne (eski ismiyle Çocuk Esirgeme Kurumu) bağlı “Çocuk Konutları Sitesi”, “Çocuk Evleri” ve “Çocuk Takviye Merkezi” isimli kuruluşlarda kalıyor. Bu kuruluşların toplam sayısı bin 369. Çocuk Hizmetler Genel Müdürlüğü istatistiklerine nazaran, 2019 sonu prestiji ile Türkiye’de kuruluş bakımı altında bulunan çocuk sayısı ise 13 bin 867. Çocuklar, ailesi olmadığı için ya da ihmal yahut istismar nedeniyle ailesinin yanından alındığı için bu kuruluşlarda kalıyor.

DW Türkçe’ye bilgi veren Aile Bakanlığı’nda misyonlu bir toplumsal çalışmacı Utku*, “Çocuğu mescitte bırakan da oluyor soyunma kabinine terk eden de. Daima kapasite üstü çalışıyoruz. Çocuk Konutları Siteleri’nin nüfusu genelde 40’tan fazla oluyor. Benim çalıştığım kuruluşta örneğin 70 çocuk var” diyor. Terk edilen çocukların yanı sıra çocuğun gelişiminin ya da ruh sıhhatinin risk altında olması halinde de devlet muhafazası sağlanıyor. Suça sürüklenme ya da unsur hikayesi olan çocuklar Çocuk Dayanak Merkezleri’nde kalıyor.

“Mahkemelerin önlem kararlarının uygulanması gecikiyor”

Fakat mahkemeye intikal eden hadiselerde çocukların korunma imkanların süratli bir formda faydalanması kolay olmuyor.

Çocuklarla ilgili alınan hami ve destekleyici önlem kararlarında temel sorunun uygulamadan kaynaklandığını belirten İstanbul Barosu Çocuk Hakları Merkezi’nden Ayşenur Demirkale, “Kamuoyuna yansıyan travmatik hadiselerde önlem kararları almak ve barınma önlemini süratlice fonksiyonel hale getirmek mümkün iken ferdî müracaatlarda, bilhassa suça sürüklenen çocuklarda uygulanması noktasında düşünce yaşanıyor” diyor. Avukat Demirkale, mahkemeler tarafından alınan önlem kararlarının uygulanmasında gecikmeler yaşandığını, sürecin süratli ve aktif bir biçimde tahlile kavuşması konusunda her vakit aktif müdahale olmadığını söylüyor.

Demirkale, “Örneğin, adresten ayrılan bir çocukla ilgili alınmış önlem kararının yeni adresinde devamlılığı konusunda sorun çıkıyor” diyor.

Birçok çocuğun kaldıkları kurumlarda ahenk sorunları yaşayabildiğini söz eden Demirkale, kâfi uzman işçi eksikliği nedeniyle her çocuğun muhtaçlığına uygun rehabilitasyon hizmetlerinin sunulmasında kahırlar olduğunu da ekliyor.

“Kalabalık yurtlar yerine 8-10 kişilik kompleksler oluşturulabilir”

Çocuk Müdafaa Kanunu’nun 6’ıncı hususuna nazaran, isimli ve idarî merciler, kolluk vazifelileri, sıhhat ve eğitim kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, korunma gereksinimi olan çocuğu bildirmekle yükümlü. Lakin toplumsal çalışmacı Utku’ya nazaran, önleyici ve hami çalışmaya da yük verilmesi kıymetli.

“Çocuk kuruluşa gelene kadar ihmal edilmiş oluyor. Kuruluşa gelmesi, kelamın bittiği yer… Aile doktorlarının 0-6 yaş çocukları takip zaruriliği var. Fakat takip olmayınca ihmal de fark edilmiyor. ‘Adres değiştirmişler’ denebiliyor, lakin adres değişse dahi doktorun sorumluluk alanından çıkmıyor. Ya da okula gitmeyen yahut okula morluklarla giden çocuk rehber öğretmen tarafından ihmal edilebiliyor.”

Utku, çocukların devlet kuruluşuna geldikten ve burada vakit geçirdikten sonra nasıl bir hayata geçiş yapacağının hazırlığının yapılması gerektiğini bilhassa vurguluyor. Lakin bu hazırlık, kalabalık yerlerde mümkün olamıyor zira yakın ilgi kurma ihtimali azalıyor. Toplumsal hizmetler görevlisine nazaran tam da bu nedenle kollayıcı aile üzere alternatif bakım hizmetlerinin geliştirilmesi gerekiyor.

“Kalabalık yurtlar yerine 8-10 kişilik kompleksler oluşturulabilir. Her çocuğun muhtaçlığına nazaran yönlendirme yapmak gerekli.”

Diyanet çalışmaları “Çocuk Evleri”nde

Aile Bakanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı ile 2011’de bir protokol imzalamış ve Protokol kapsamında, devlet müdafaası altındaki çocuklar için “Değerler Eğitimi” isimli bir program oluşturulmuştu. Bu program çerçevesinde yapılan “Umre Ödüllü Kıymetler Eğitimi Yarışması”nı kazanan çocuklar, Umre’ye gönderiliyor. Bakanlığın ayrıyeten, Gençlik ve Spor Bakanlığı ve Diyanet işbirliği ile müdafaa altındaki çocuklara yönelik bu program kapsamında düzenlediği kamplar bulunuyor. Diyanet çalışanı, “Çocuk Evleri”nde manevi danışmanlık hizmetleri de veriyor.

Toplumsal çalışmacı Utku, Diyanet çalışmalarının kuruluştaki çalışanın tutumuna nazaran değiştiğini gözlemlemiş. Utku, “Kuruluş müdürü ya da çalışanı Diyanet’e göz kırparsa her şey olur ancak istemezse Diyanet çalışanı geldiğinde istediği üzere konuşamaz. Kuruluşta çalışan birtakım işçi güya sancağı almış eline, İslam’ın yayılmasından sorumlu üzere davranabiliyor. Kendisine vazife biliyor” argümanında bulunuyor.

Toplumsal çalışmacı Utku, ayrıyeten “Ramazan aylarında Çocuk Konutları’nda burada misyonlu işçi tarafından çocukların zorla sahura kaldırıldığına” şahit olduğunu söylüyor.

“Uyusun büyüsün, başka kuruluşa geçsin’ anlayışı olabiliyor”

Altı yılını “Çocuk Evleri”nde geçiren Cihan, bu vakit boyunca mutlu kaldığını söylüyor.

“Ben makûs bir durumundan çıkıp yurda gittim. Beslenme yoktu, giysim yoktu. Sıfıra sıfırdım. Eşya verdiler, kendime ilişkin odam oldu. Cennetti benim için. Aile eksikliği hissediliyor lakin tahminen de ben makus durumdan geldiğim için iyiyidi” diyor. Yurtta kaldığı sürece rastgele bir zorlamayla karşılaşmadığını da tabir ediyor. “Ancak kuruluşların çocukları daha fazla hayata hazırlaması gerekiyor” diye ekliyor.

Toplumsal takviye vazifelisi Utku’ya nazaran, devletin çocuk haklarını gözeten bir yaklaşım sergilemesi gerekiyor. Çocukların kaldığı devlet kuruluşlarının “çocuk merkezli” görünmesine karşı çocuk haklarının hakkıyla uygulandığı yerler olmadığı kanaatinde. Tam da bu nedenle çocuk odaklı çalışmalar kadar çalışanın de güçlendirilmesi gerektiğini savunuyor.

“Kuruluşlarda genelde bakım veriyoruz. Çocuk yiyip içip orada kalıyor ancak toplumsal hayata hazırlanamıyor. ‘Uyusun büyüsün, öteki kuruluşa geçsin’ anlayışı olabiliyor. Bakım veren çalışanın aldığı maaş motivasyonunu etkiliyor. Yalnızca psikolog ya da toplumsal çalışmacılar değil, güvenlik görevlisinden sürücüsüne kadar tüm işçi önemsenmeli.”

T24