Libya’da halk, Arap Baharı’nın tesiriyle, Şubat 2011’de, Muammer Kaddafi ve rejimini protesto etmek için sokaklara döküldü.

Halk ayaklanmasının maksadı, ülkeyi “demir yumrukla” yöneten Kaddafi ve 40 yıllık otoriter rejiminin devrilmesiydi. Protestolar kısa müddette silahlı çatışmalara dönüşürken, ordunun bir kısmı isyancıların tarafına geçti.

Gün geçtikçe tırmanan şiddeti, Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun, sivil halkı korumak için memleketler arası toplumun Libya’ya askeri kuvvet kullanımının önünü açan, 17 Mart 2011 tarihli kararı izledi.

İki gün sonra, 19 Mart’ta, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), İngiltere ve Fransa’nın Kaddafi’nin ordusunu amaç alan hava taarruzları başladı. 31 Mart itibariyle komutayı NATO devraldı. NATO’nun hava operasyonları ile desteklediği muhalifler Ekim 2011’de, Kaddafi’nin memleketi olan Sirte’nin denetimini ele geçirdi.

20 Ekim 2011 tarihinde de, 1969 yılından itibaren ülkeyi yöneten Kaddafi, muhalifler tarafından yakalanarak öldürüldü. Diktatörün kanlar içinde, cep telefonuyla çekilmiş fotoğrafı, tüm dünyada süratlice yayıldı.

Gerçekleşmeyen temenniler

Kaddafi’nin vefatı Batı’da, Libya’da yeni bir başlangıç yapılmasını sağlayacak bir fırsat olarak değerlendirildi. Devrin Almanya Dışişleri Bakanı Guido Westerwelle’nin, Kaddafi’nin vefatının akabinde yaptığı açıklama da bu umudu yansıtıyordu. Westerwelle, “Libya halkının, onlarca yıl süren diktatörlükten sonra ülkelerinde yeni, barışçıl ve demokratik bir periyodu başlatabilmelerini temenni ediyoruz” demiş, bu yolda ilerleyecek olan Libya halkının da yanında olduklarını vurgulamıştı.

Lakin bu temenniler gerçekleşmedi. Libya yıllarca sürecek bir iç savaşa sürüklendi. Yaşanan gelişmeler, NATO’nun 2011’deki askeri müdahalesinin sorgulanmasını da beraberinde getirdi.

NATO’nun müdahalesi ne işe yaradı?

Friedrich Ebert Vakfı’nın Libya’dan sorumlu proje yöneticisi Thomas Claes’e nazaran NATO’nun müdahelesi kısmen sonuç verdi.

Müdahalenin, Kaddafi rejiminin insan hakları ihlallerini sonlandırıp, daha fazla insanın hayatını kaybetmesini önlediğine dikkat çeken Claes, “Ancak Libya’nın istikrara kavuşmasını, demokratikleşmesini sağlayamadı. Fakat şunu da söz etmek gerek: Libya, NATO’nun müdahalesinden çok Kaddafi’nin siyasetleri ve işlediği cürümler nedeniyle istikrarsızlığa sürüklendi” dedi.

Libya’daki gelişmeler, bu ülkede bulunan, çoğunluğu Sahraaltı Afrika’dan yaklaşık 700 bin göçmenin de büyük acılar yaşamasına yol açtı. Büyük çoğunluğu Afrika’nın en varlıklı yer altı kaynaklarına sahip ülkesi olan Libya’ya çalışma umuduyla gitmişti. Libya’da iç savaşın patlak vermesi nedeniyle bu kere Akdeniz üzerinden Avrupa’ya ulaşmaya çalışıyorlar.

Thomas Claes, Akdeniz’i kaçak yollardan geçmeye çalışan çok sayıda kişinin Libya kıyı güvenliği tarafından yakalandığını ve kamplara götürüldüğünü aktarıyor. Bu kamplarda önemli insan hakları ihlalleri olduğuna işaret eden Claes, bilhassa koronavirüs salgını ile birlikte mültecilerin durumunun daha da kötüleştiği bilgisini paylaşıyor.

Cenevrede siyasi mutabakat

Birleşmiş Milletler, geçen aylarda, Libya’daki iç savaşın taraflarını ateşkes konusunda uzlaştırmayı başardı. Bunda taraflarda, Libya’nın artan oranda memleketler arası ve bölgesel güç çabasına sahne olmasının yol açtığı telaş tesirli olmuş görünüyor. Ayrıyeten Libya halkının da siyasi aktörler üzerindeki baskısını arttırdığı biliniyor. Nihayetinde şubat ayı başında Cenevre’de düzenlenen BM takviyeli Libya Siyasal Diyalog Forumu’nda beklenen uzlaşma sağlandı. Delegeler tüm Libya halkını temsil edecek ve ülkeyi aralık ayında seçimlere götürecek süreksiz birlik hükümeti başbakanlığına Abdülhamid Muhammed Dibeybe’ye seçti. Ayrıyeten Aralık 2021′ kadar yeni Anayasa ve seçim yasasının da yürürlüğe girmesi kararlaştırıldı.

Thomas Claes’e nazaran bu yol haritası aslında gerçek istikamete işaret ediyor. Bununla birlikte Claes, Abdülhamid Muhammed Dibeybe’nin, süreksiz başbakan seçildiği forumun delegelerinin oylarını satın almak için rüşvet verdiği istikametinde tezlerin gündemde olduğuna işaret etti. Claes, Dibeybe’nin suçlamaları reddettiğini fakat savların doğrulanması halinde bunun meselelere yol açabileceğini kaydetti.

Bir tıp kleptokrasi mi?

Yeni başbakan, 30 bakan ve müsteşardan oluşan geniş bir hükümet kurdu. Dibeybe’nin bununla pek çok farklı kısmı mutlu etmek istemiş olabileceğine işaret eden Claes, “Bu şad etme uğraşı olağan ki mali kaynaklar üzerinden gerçekleşiyor. Her küme, devlet kaynaklarına erişebilmek ve kendi yandaşlarına dağıtabilmek için bir bakanlığı üstleniyor. Bu gelişme bana, gelecek aylar ve yıllar için çok gerçekçi bir vizyon üzere görünüyor” dedi.

T24