Mahfi Eğilmez*
Özel Çekme Hakları (Special Drawing Rights – SDR) 1969 yılında, üye ülkelerin rezerv durumlarını desteklemek hedefiyle, IMF tarafından yaratılmış olan memleketler arası bir rezervdir[i]. IMF, üye ülkelere IMF’deki kotaları[ii] oranında SDR tahsis etmektedir. SDR, üye ülkelerin memleketler arası rezervleri ortasında kabul edilmekte, üye ülke SDR karşılığında IMF’den para alamasa da SDR’leri teminat üzere kullanarak başka üye ülkelerden istediği dövizi muhakkak mühletlerle alıp kullanabilmektedir.
SDR’nin bedeli aşağıdaki sepete nazaran ve sepetin içindeki para ünitelerinin kıymetlerindeki değişime nazaran her gün değişmektedir (Kaynak: www.imf.org)
SDR’nin pahası aşağıdaki sepete nazaran ve sepetin içindeki para ünitelerinin bedellerindeki değişime nazaran her gün değişmektedir (Kaynak: www.imf.org)
IMF, bugüne kadar üye ülkelere üç kere (toplamı 318 milyar Dolar) SDR tahsisi yapmıştır. Son yapılan tahsis; Global Kriz nedeniyle ortaya çıkan rezerv gereksinimini karşılamak üzere 2009 yılında yapılan 250 milyar dolar fiyatındaki SDR tahsisidir.
IMF, Covid 19 salgının üye ülkelerin rezervlerinde yarattığı erimeleri gidermek, rezervleri destek etmek maksadıyla Ağustos ayında 650 milyar Dolar meblağında yeni bir SDR tahsisi yapmaya hazırlanmaktadır. IMF Liderinin açıkladığına nazaran onay süreçlerinin tamamlanmasını izleyerek Ağustos sonuna kadar bu rezervler üye ülkelere IMF’deki kotalarıyla orantılı olarak dağıtılacaktır.
Türkiye, IMF’den bugüne kadar 1.071 milyon Dolar meblağında SDR rezervi almıştır (tahsisler, yapıldıkları tarihte geçerli kotalara nazaran verildiği için bugünkü kotayla karşılaştırarak hakkımız yenmiş üzere görülmemelidir.) Türkiye’nin IMF’deki kotası 4.659 milyon SDR’dir. Bu fiyat 9 Temmuz 2021 prestijiyle (1 SDR = 1,4247 olduğuna göre) 6.637 milyon Dolara eşittir. IMF’nin kotaları toplamı 476.271 milyon SDR olduğuna nazaran Türkiye’nin toplam kotalardaki hissesi (4.659 / 476.271 = ) 0,98 (yüzde 1’e yakın) olmaktadır.
Bu durumda Ağustos sonunda gerçekleştirilmesi planlanan SDR tahsislerinden Türkiye’ye düşecek hisse yaklaşık olarak (650 x 0.98 =) 6,4 milyar Dolar dolayında olacak ve TCMB’nin rezervleri 6,4 milyar dolar artacaktır.
[i] IMF’nin memleketler arası likiditeyi düzenlemek gayesiyle çıkardığı Özel Çekme Hakları (SDR); bir ülke merkez bankasının, diğer bir ülke merkez bankasından, o ülkenin ulusal parasını çekmesine imkan veren bir haktır. Para değildir, para yerine geçmez lakin para çekmeye hak verir. Türkiye’nin Dolar gereksinimi olduğunu düşünelim, bu durumda TCMB, elindeki SDR’leri ABD Merkez Bankası Fed’e devreder ve karşılığında Dolar alır. Fed, SDR’leri kabul edip karşılığında Dolar vermekle yükümlüdür. Bu süreç müddetli bir süreçtir yani müddet sonunda TCMB aldığı Doları Fed’e iade eder, Fed de aldığı SDR’yi TCMB’ye iade eder.
[ii] IMF’ye üye olan ülkelerin, ekonomik güçlerini yansıtacak bir formülle hesaplanan kota yükümlülüklerini IMF’ye taahhüt etmesi ve muhakkak bir ölçüsünü yatırması gerekmektedir. Kota, bir çeşit sermayeye katılma hissesidir. IMF’nin temel kaynağı kotadır. Maliyetsiz olduğu için IMF’ye son derecede rahat bir hareket alanı sağlar. Kotanın ehemmiyeti esas üç alanda ortaya çıkar: (1) IMF’deki oy gücü kotayla aşikâr olur. (2) Ülke IMF’den dayanak almak istediğinde takviyenin hesabı kotaya nazaran yapılır. Bu genel kural son yıllarda daima olarak özel uygulamalarla aşıldığı için eski ehemmiyetini yitirmiştir. (3) Ülke, IMF’den rezerv (SDR) tahsisi istediğinde bu tahsis ülkenin kotasına nazaran yapılır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır
T24
