*Mahfi Eğilmez
Kayıt dışılık; kamu otoritesinden gizlenen, kayda geçirilmeyen, kayda geçirilmediği için denetlenip doğruluğu saptanamayan faaliyetler olarak tanımlanıyor. Kayıt dışı gelir de bu çeşit faaliyetlerde bulunmaktan ötürü elde edilen gelir olarak karşımıza çıkıyor. İki çeşit kayıt dışılık kelam hususudur: Akım halinde kayıt dışılık, stok halinde kayıt dışılık. Akım formundaki kayıt dışılık; çoklukla yıl içinde yapılan üretimin, elde edilen yararların ya da yapılan harcamaların kayıt dışında kalması olarak çıkar. Bu türlü bir durum GSYH’yi etkileyen bir gelişmedir. Bir diğer deyişle yıl içinde yapılan üretim, elde edilen çıkar ya da yapılan harcama kayıt dışında kalmışsa o yılın GSYH’si kayıt dışı bırakılan bu kıymetler kadar düşük görünür. Bir yıl içinde ülkede üretilen bütün son mal ve hizmetlerin toplam piyasa kıymeti 100 ünite olsun. Bu üretimin 80 ünitelik kısmı kayda geçmiş kalan 20 ünitelik kısmı kayıt dışı kalmış olsun. Bu durumda bu ülkenin GSYH’si 80 ünite olarak görünür. Stok biçimindeki kayıt dışılık; geçmişte yaratılan kayıt dışı gelirlerin biriktirilmesi sonucu oluşan kayıt dışı servet stokunu tabir eder. Stokun GSYH’ye direkt tesiri yoktur, lakin bir kısmı o yıl harcamaya dönüşürse o kısmı GSYH’yi tesirler. Akım olarak kayıt dışılık ne kadar yüksekse stok olarak kayıt dışılık da o kadar yüksek olur.
Kayıt dışılığa ek olarak bir de sistem dışında tutulan varlıklar vardır. Sistem dışı varlıklar; kayıt içinde üretilmiş bir malın alınıp stoklanmasından kaynaklanan varlıklardır. Bunlara sokak lisanında ‘yastık altı varlıklar’ deniyor. Örneğin altın ya da gümüşün çeşitli formlar halinde üretilip satılması kayıt içi olarak yapılmış fakat bunları satın alanlar yastık altında saklamaya yönelmişse bunlar kayıt içi gelirden sistem dışı varlığa dönüşmüş bedeller halini alır.
Türkiye’de kayıt dışı gelir ve servetlerin yanı sıra sistem dışı servetlerin de hayli yüksek olduğu varsayım ediliyor. Bu kayıt ve/veya sistem dışı varlıkların değerli bir kısmı Türkiye’de bir kısmı de yurt dışında saklanıyor. Dünya Altın Kurulu Türkiye’de yastık altındaki altın ölçüsünü 3.500 ton olarak açıklamıştı. İstanbul Altın Rafinerisi bu meblağın 5.000 ton olduğu görüşündedir. Demek ki bugünkü bedellerle hesaplarsak yastık altındaki altınların pahasının 200 – 300 milyar dolar ortasında olduğunu görürüz. 100 – 200 milyar dolar dolayında da yurt içinde ve dışında döviz varlığı olduğu varsayımları bulunuyor. İddiaların en düşüklerini temel alsak kayıt ve/veya sistem dışındaki altın + döviz varlığı stoku 300 milyar dolar eder. Bunların yalnızca iddia olması, üstelik bilgilere de dayanmıyor olmasına karşılık bu türlü bir stokun var olduğunu iktisadın krizlere gösterdiği dirençten anlayabiliyoruz.
Bu kayıt ve sistem dışı varlıklar, kriz hallerinde sisteme giriyor ve sistemin batmadan yüzdürülmesini sağlıyor, işler düzeldikten sonra da yavaş yavaş tıpkı formülle sistem dışına çıkıyor. Örneğin İsviçre’de bir bankada kayıt dışı yollarla Türkiye’den çıkarılmış bir ölçü dövizi bulunan bir kişi, Türkiye’deki şirketi ya da işi kahra fikir bu döviz mevduatını karşılık göstererek bankasından kredi alıyor, işleri düzelince krediyi geri ödüyor. Bu kişi kayıtlı dış borcunu kayıt dışı mevduat hesabından ödediğinde bu meblağ ödemeler istikrarındaki Net Kusur ve Noksan kalemine, iktisattan para çıkmadan borç azaldığı için, artı paha olarak yansıyor. Konutundaki ya da bankasındaki kasasında altınları olan bir kişi işleri makûs gittiğinde bu altınlarını paraya çevirip işini toparlıyor ve işleri düzeldikten sonra elde ettiği gelirle yine altın alıp sistem dışı varlığına ekliyor.
Türkiye, risklerini düşürebilse ve bu varlıkların değerli bir kısmını iktisada sokabilse daha sağlam bir ekonomik yapıya sahip olacağı için daha fazla yabancı sermaye yatırımı çekebilecek. Daha fazla yabancı sermaye yatırımı çekilmesi daha az dış borçlanmaya gidilmesini sağlayacak. Riskler düşmediği, hatta tam aksine arttığından kelam konusu altın ve dövizler sisteme girmesi için gösterilen eforlara rağmen bir çeşit sigorta fonu olarak kayıt ve/veya sistem dışı tutulmaya devam ediyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır
T24
