*Mahfi Eğilmez
Türkiye iktisadı, 2001 krizi sonrasında yarattığı olumlu gidiş ivmesini, 2013 yılında Fed’in açıklamaları sonrasında kaybetmeye başladı. Bu kayıp son 3 yılda iyice bariz bir durum aldı. Türkiye’nin 2000 – 2020 periyodundaki durumunu Avrupalı dört ülkeyle (Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya) karşılaştırarak değerlendireceğiz. Bunu yaparken bir iktisadın refah ve sıhhat durumunu en net biçimd özetleyen üç göstergeyi (kişi başına gelir, enflasyon ve işsizlik) grafiklerle ele alıp tahlil edecek ve Türkiye iktisadının ivme kaybının nedenlerini değerlendirmeye çalışacağız (Grafiklerin dayandığı datalar için kaynak: IMF, World Economic Outlook Database, October 2020.)
Birinci grafik kişi başına geliri USD cinsinden gösteriyor. 2001 kriziyle bir çöküş yaşayan Türkiye iktisadı çabucak ertesinde çıkışa geçiyor ve 2009 yılına kadar önemli bir çıkış yaşadıktan sonra global krizin tesiriyle bir düşüşle karşılaşıyor ve ertesinde tekrar çıkışa geçerek 2013 yılına kadar kişi başına gelirini artırıyor.
2013 yılı sonrasında inişe geçen Türkiye’nin kişi başına geliri, gerilemeye devam ederek 2020 yılında 2006 yılı seviyesine kadar düşmüş görünüyor. Birebir devirde Macaristan ve Polonya kişi başına gelirini daima artırırken Romanya 2017’de, Bulgaristan da 2018’de Türkiye’yi geçiyor. Türkiye’nin süratle geri düşmesinin temel nedeni TL’nin yabancı paralara karşı yüksek oranlı kıymet kayıpları yaşaması. Onun da nedeni siyasal, toplumsal ve ekonomik risklerin daima artış göstermesi.
İkinci grafik enflasyon oranlarının gelişimini gösteriyor.
Grafiğe nazaran 2000’li yıllara çok yüksek enflasyonla giren Türkiye ve Romanya, uygulamaya koydukları programlarla enflasyonu süratle düşürmeye başladılar. 2005 yılına gelindiğinde bu beş ülke birbirine hayli yakın enflasyon oranlarında buluşmuşlardı. Türkiye dışındaki dört ülke enflasyon oranlarını düşürerek devam ederlerken Türkiye 2013 yılından başlayarak enflasyonu kontrolden kaçırdı ve bir daha hiçbir vakit 2005 – 2013 ortasındaki seviyeye indiremedi. Bu bozulmada Türkiye’nin toplumsal, siyasal ve ekonomik risklerinin artması tesirli oldu. Risklerdeki artış ülkeye sıcak para dışında döviz girişinin azalmasına yol açtı. Bunun sonucunda kurlar yükseldi. Yüksek ithal girdi kullanan iktisatta maliyetler arttığı için enflasyon da daima yükseliş ortaya çıktı.
Üçüncü grafik işsizlik oranlarının gelişimini sergiliyor.
Bu 20 yıllık devir boyunca işsizlik oranları açısından en büyük başarıyı Polonya ve Bulgaristan yakalamış. Türkiye, 2015 yılından başlayarak kümeden kopmuş görünüyor. 2020’de Covid-19 salgınıyla yaşanan ekonomik bozulma nedeniyle beş ülkenin hepsinde işsizlik oranları sıçrama yaşadı.
Sonuç
Karşılaştırmaya aldığımız Avrupa Birliği (AB) üyesi dört ülkenin son 5-6 yılda Türkiye’yi geçmesinin en kıymetli nedeni demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları üzere alanlarda AB tesiriyle kaliteyi yükseltmiş olmalarıdır. Bu kalite yükselişi bu ülkelerin risklerinin düşmesi ve borçlanma yerine direkt yabancı sermaye yatırımlarını çekmeleriyle sonuçlandı. Türkiye, 2010 yılına kadar AB ile tam üyelik müzakerelerinin olumlu rüzgârıyla riskleri düşürmeyi ve önemli ölçüde yabancı sermaye çekmeyi başardı. Sonrasında o birinci ivmeyi kaybetmesine karşılık risklerini denetlemesi sonucu yabancı sermayeyi çekmeye ve TL’yi güçlü tutmaya bir mühlet daha devam etti. Global sistemde likidite bolluğunun gelişmekte olan ülkelere daha yüksek getiri elde etmek üzere yönelmesi Türkiye iktisadında başlayan bozulmayı bir müddet gizledi. Türkiye, AB ile müzakerelerden kopmasının da tesiriyle demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları üzere alanlarda süratle geriye gitti. Bunların yanı sıra iktisat siyasetinde neden-sonuç münasebetlerinin karıştırılması, merkez bankası bağımsızlığının zedelenmesi, kamu hesaplarında şeffaflığın kaybedilmesi üzere önemli yanlışlar yaptığı için kaçınılmaz olarak rakiplerinden geriye düştü.
Türkiye’nin gündeminde demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan haklarının yükseltilmesi, eğitim kalitesinin düzeltilmesi, iktisat siyasetinde neden-sonuç bağlantılarının yerli yerine oturtulması, AB ile münasebetlerin düzeltilmesi üzere mevzular birinci sırada yer almadığı sürece rakiplerimiz ortayı açmaya devam edecek.
*Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır
T24
