Sibel Ünal

Pusta.

Otomobiller geçiyor sokaktan. Tek tük.

Maskeli bir bayan. Kaldırımda.

Eldivenli ellerinde alışveriş torbaları.

Omuzları ağır, bıkkın.

bir salgının üstümüze çöken dehşetini

paylaşıyoruz daima birlikte.

(saat 8.30)

I.

Günlerimiz “pandemi” ile “taciz” salınımında geçiyor. Kıstırılmışlık duygusu içinde umuda dair bir şeyler olsun diye bekliyoruz. Karamsar bir ruh dünyasındayız. Üstüne üstlük ölümlüyüz. Vakit kısıtlı.

Küçücük bir virüstü meğer. Başladığı üzere biter sandık. O denli olmadı. Gün geçtikçe tesirleri daha da arttı. Giderek ömrün akışını değiştirdi. Zihnimizde yer eden onca şaşalı otorite figürünü yerle bir etti. Büyük devletler, dev şirketler virüs karşısında dize geldi. Doğudan batıya, kuzeyden güneye her istikamete yayıldıkça yayıldı virüs. Ne hudut ne de zengin-fakir tanıdı. Yerleşik sistemleri alt üst ederek ilerledi üstelik. Anlamış olduk böylelikle, demek ki her birimiz ötekiyle irtibatlıydı.

Bütün bunlar kaçınılmaz olarak bir değişim/dönüşümü de dayattı. Yeni bir hayat biçimi belirdi önümüzde; yeni alışkanlıklar, hijyenik-steril günlük hayat, tabiata yöneliş ve onunla ahenkli bir birliktelik.

Aşikâr ki korku-şüphe sarmalında ilerleyecek bu süreç, dijital bir dünyanın saydam duvarlarını da örerek.

Dünyaya ve kendimize dair bilmediğimiz ne çok şey varmış meğerse.

Hepsi de unutamayacağımız, hafızalarımızda yer edinecek şeylerdi. Küçük üzere görünen bu şeyler. Güneşe hakikat eğilen konut bitkimizi fark ettiğimiz o an’lar mesela. Ya da pencereden ıssız sokağa bakarken gördüğümüz bir modül gökyüzünün an be an nasıl değiştiğini şaşkınlıkla izlediğimiz o dakikalar…

Endişenin esaretindeydik, gerekmedikçe dışarı çıkmıyorduk. Sonra bir nebze olsun azaldı ürküntümüz. Sonra tekrar yükseldi. Bir cins girdaptı. Aşı ümidi belirdi. Sonra ümitsizlik kaosa dönüştü. Artık bitsin istedik. Dostlarımızı özledik, akşam yemeklerini, bir aradalığı özledik, eski günleri derken…

Birinci sefer o anlarda birbirimizin yüzüne baktık, hiç tanımıyormuş üzere. Kuşkulu gözlerle. Her şeye ve herkese olduğu üzere. O denli vakitlerdi. Diken üstü hallerdi kısaca.

Küçük dünyamızdaki her şey gün be gün değişiyordu. Her manada vakit bizi sınıyordu. Bu kuşatılmışlık içinde, hayatlarımızın sade ve kolay yanlarının eşsizliğini keşfediyorduk. Değişiyorduk.

II.

“Bacak aramda bir güvercin ölüsü var anne.

Artık bütün gökyüzü benim olsa n’olur!”

Tamer Dursun

Virüsle birlikte taciz de gündemimize girdi. Taciz, hiç kuşkusuz toplumsal bazda daha derin, daha sarsıcı bir olgu.

Me Too (ben de), bayanların tacize karşı seslerini birleştirdiği, yükselttiği, “artık yeter” dediği bir hareket olarak ortaya çıktı. Yayıldıkça yayıldı. Umut veren bir kıvılcım. Her geçen gün de tesirini arttırmaktadır. Bayanlar olarak daha da güçlenmesi, örgütlenmesi ve giderek kökleşmesi tek umudumuz. Aksi, sistemin içinde onun bir eseri olarak kendini durmaksızın tekrarlayan cılız ve etkisiz bir gürültüye dönüşme mümkünlüğüdür. Beklenen, bütün renkliliğiyle anarşik ve güçlü yanlarıyla, politik bir yapıya dönüşmesidir. Böylelikle sistemin bayana yönelik çarpık ve hoyrat bakışının karşısında “güçlü bir bayan sesi’ durmuş olacak. Bu eril kör zihniyeti köşeye sıkıştıracak örgütlü bir haykırış gerekir zira.

Ataerkil sistemin, “her şeyi kendine hak gören” zihniyeti tacizi, tecavüzü, şiddeti doğuran asıl kaynak. Bayanlar olarak her birimizi durmaksızın birebir tecrübeden geçiriyor üstelik. Bütün kurumları denetim eden bu anlayış (üniversite, sanayi, ordu, finans vb.), bayan özgürlük alanını daralttıkça daraltmaktadır. Kendi iktidar alanına gelince geniş mi geniş. Ve o alanda varlığını kaba, pervasız, sakınımsız stantlar.

Bizse daima o birebir tehdide karşı koyar, kendimizi muhafazaya gayretler dururuz. Kiminde peşimiz sıra gelen bir ayak sesidir bu tehdit. Yaklaştıkça yaklaşır, hızlanır, yavaşlar, bizimle birebir tempodadır. Yüreğimiz sıkışır, “tacizci mi sanki?” kuşkusu belirir içimizde. Dehşet ve kaygıyla dolarız. Zihnimizde o fecî imgelerden biri belirir; haberlerdeki o küçük kızın kırılmış ince boynu, yerde yatan hırpalanmış vücududur bu. Tıpkı canavar olmasın sakın! Meskene girer, kapıyı sertçe kapatırız üstümüze.

Ve “Medusalaştığımız” an gelir. Pençelerimiz uzar. Bakışlarımıza Medusa’nın o taş kesen ölümcül bakışları yerleşir. Eril şiddetin çemberinden çıkmak için kuşanır da kuşanırız; ölümcül gözler, zehirli lisanlar ediniriz, baştan ayağa öfkeye keser vücudumuz.

Öte yandan “Medusalaşamayan” kadınlar da yok değildir. Biliriz. Athena’nın rolündedir onlar. Güce taparlar. “Taciz” söz konusu olduğunda “ama” diye başlarlar kelama. Toplumsal medyada endamlarını gösterir, ataerki tekneden beslenirler. Onların borazancıları olurlar. “Nesnellik” adına tıpkı minval üzere uzun tiratlar atarlar. Altında çıka çıka o köhne nakarat; çürük, yapış yapış erkek hükümran zihniyet pörtler! Utangaç, sakınımlı, gizli zımnî şöyle kusarlar: “Kadının kuyruk salladığını”, “şehvetiyle erkeği cezp ettiğini” ve gibisi pek çok çöp bilgiyi boca ederler üstümüze. Mağdur olan bayanı bir sefer daha “suçlu” ilan edip Poseidon’un önüne atarlar.

“Medusa canavarı” işte o vakit ansızın hortlar içimizde! Mağduru bir sefer daha mağdur eden bu eril zihniyeti taşa çevirmek isteriz. Antik Yunan’da Medusa’ya yapılan da budur zaten! Büyülü hoşluğu vardır Medusa’nın. Tapınağa adamıştır kendini. Deniz yaradanı olan Poseidon onu görür görmez vurulur, fakat Medusa’nın cevabı nettir: Hayır hayırdır! Böylelikle cezalandırılmayı hak eder. Poseidon’un tecavüzüne uğrar sonrasında. Athena ise tapınağın kutsallığının ihlal edildiği gerekçesiyle Poseidon’u değil, Medusa’yı lanetler! Medusa’nın hoşluğunu görüp ona bakanlar, onun öldürücü bakışıyla taşa kesilirler!

Erkeğin kahramanlığını merkeze koyan ve Athena’nın da desteklediği bu ataerkil efsane, burada bitmez. Seriphos hükümdarı Polidektes, yarı ilah Parseus’tan Medusa’nın gücünü, onu öldürerek ondan almak ister. Athena’nın verdiği bronzdan aynalı bir kalkanla kendini koruyan Perseus, Medusa’yı öldürür ve onun öldürücü bakışlarını ele geçirerek, düşmanlarını teker teker dize getirir.

Ünlü ressam M.M. da Caravaggio, Perseus’un kalkanının üzerine düşen Medusa yansımasına kendi yüzünü resmeder. Medusa olarak katledilen bayanın yerine kendi yüzünü koyarak mevtten hissesine düşeni alır böylelikle. Fotoğrafın karşısına gelip duran her izleyici, birebir halde bu vahşetteki sorumluluğa ortak olur!

Görülüyor ki, bayanı kuşatan bu zihniyet, yalnızca onun hoşluğunu, gücünü çalmakla kalmaz, onda üstün bulduğu ne varsa el koyar! Öte yanda ataerkil anlayış, “canavarlığı’ bayana ilişkin kılarak her zihne, her yere, her dimağa tıpkı algıyı kusursuzca işler. Edebiyat, müzik, sinema bunun örnekleriyle doludur. Böylelikle yatay ve dikey bütün ilgilerde, bu sistem sekmeksizin sürdürülür. Sistemin de sistemleridir bunlar. Merkezden etrafa, kentten kırsala, küçük nüans farklarıyla yayıldıkça yayılır. Birebir odaklardan beslenerek, Medusa’ya atfedilen bu “canavarlık maskesi’, doğan her kız çocuğunun da ölümcül maskesine, mukadderatına dönüşür.

Bayana yönelik tacizin, tecavüzün, şiddetin bitmesi, fakat sistemin çarklarının kırılması ile mümkün. Pekala, her birimiz -kadın yahut erkek- ferdi sorumluluğumuzun farkında mıyız? Umudu büyütüyor muyuz? Yoksa umudu tüketiyor muyuz?

III.

Ben ve benim üzere bayanlar ne istiyor?

Çok kolay. Hiç kimsenin ötekisi üzerinde “hak sav etmediği” bir dünya. Kimsenin, kadınlığımıza el uzatmadığı, kimsenin gücünü üstümüzde denemediği bir dünya. Mümkün mü? Evet! Fakat, eril akla sahip olanlar itiraz edecekler buna, hatta “ütopya” diyenler de çıkacaktır. Lakin ben Hanna Arendt‘in söylediğine sıkı sıkıya tutunacağım yine de. “Bir şeyi gaye olarak alır ve istinasız bir biçimde dengeli harekette bulunursan, o gerçeklik kazanır.” Yaşadığımız yerküre savaş çığlıklarıyla kanla, gözyaşıyla dolu olsa da… Pandemi hayatımızı çekilmez hale getirse de. İnsanca yaşamak mümkün. Birbirlerinin tamamlayıcısı olan bayan ve erkeğin, tacize karşı seslerini birlikte yükseltmeleri, yeni bir umut, yeni bir dünya yaratmaları mümkün.

Hiçbir şey tabiatıyla açığa çıkmaz. Bugün olanlar, tarihi süreç içinde direnişçi ve öncü bayanların bize bıraktığı mirastır. Onların uğraşları, kazanımları tarihe işlenmiş olarak bize kadar akıp geldi. Bu bâtın kolektif güç, bugün me too hareketini doğurdu. Anarşist, devrimci, öncü özelliklerinin yanı sıra-ve tahminen de bu özelliklerinden dolayı-yer yer dağınık, kesimli lakin kendini her şeye açan kolektif bir dayanışmadır me too. Ortaya çıktığı son on üç yıla baktığımızda, azımsanmayacak bir şuur ve eylemsellik sergilediği de kesin.

Dünya bayanlarının cüreti oldu me too. Bayanın vücudunun, zihninin, ruhunun, sahibinin yeniden kendisi olduğunu belletti bayanlara. Ve onları, insan tabiatına alışılmamış, ötekileştiren, kısırlaştıran erkek hâkim zihniyete karşı tek bir seste birleştirdi; Hayır Hayırdır!

Bize istemediğimizi yapanlara “hayır” demek tıpkı vakitte gelecekle ilgili bir yol çizmek, bir dizaynda bulunmaktır. Bilmediğimiz öteki şeylerin yanı sıra bir güzergâh belirlemektir.

Bu umudu avuçlarında tutuyor artık bayanlar. Bir yumurtanın hassas kırılganlığını bilerek, onu ihtimamla yuvasına yerleştirir üzere. Belgisiz bir geleceği gözü pek bir özgüvenle, umutla harmanlıyor artık.

Belirsizlikle örülü bu çağın “medusaları” olarak veda edebiliriz artık. Bizi geleceğin dünyasına taşıyacak seslerin ortasına kendi sesimizi katarak. Öncülerden bize miras kalan bu tınıya, farklı manalar yükleyerek ve onu tekrar üreterek, yeni bir mana dizgesi yaratabiliriz. Hem kendimiz hem de öbürleri için.

Eril zihniyetten kurtulan her bayan, her erkek, her bağ; hürmet ve sevgiye de taban hazırlamış olur.

T24