İsmail Ahmet Yeniçeri & Melis Karaca & Metin Kaan Kurtuluş

Türkiye’nin Doğu Akdeniz tansiyonunda attığı adımlar muhalefet partileri tarafından sıkça tenkitlerin odağı oldu. Doğu Akdeniz’de güç kaynaklarının çıkarılması, komşu ülkelerle bağlantılar, Avrupa Birliği’nin tavrına verilen cevap ve Türkiye’nin karşısındaki bloğa verdiği cevapları pahalandıran muhalefet partileri, Türkiye’nin yalnızlaşmaya giden bir dış siyaset yürüttüğü konusunda hemfikir. 

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Gelecek Partisi, DEVA Partisi, Halkların Demokratik Partisi (HDP) ve Uygun Parti’den isimler, T24 için Türkiye’nin Doğu Akdeniz adımlarını kıymetlendirdi, nelerin farklı yapılabileceği konusunda fikir yürüttü ve partilerinin son gelişmelere dair duruşunu anlattı.

İşte muhalefet partilerinin Doğu Akdeniz değerlendirmeleri: 

Cumhuriyet Halk Partisi’nden Ankara’ya: Sevilla Haritası’nın ciddiye alınması ciddiyet kazandırır; bu dokümana meşruiyet kazandırmayın!

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Dış Münasebetlerden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı ve emekli büyükelçi Ünal Çeviköz, “2000’li yılların başından itibaren safha safha Doğu Akdeniz’in yeni bir güç havzası haline geleceğinin görülmüş olması gerekirdi” dedi. Çeviköz, “Güney Kıbrıs Rum Idaresi (GKRY) ise birinci hidrokarbon yatağı keşfini 2011 yılında açıklamıştır. Fakat GKRY daha 2003 yılından itibaren, üstelik şimdi Avrupa Birliği’ne (AB) tam üye olarak kabul edilmeden evvel, Mısır’dan başlayarak bölgedeki ülkelerle deniz yetki alanlarının sonlandırılması muahedeleri imzalamaya başlamıştır. GKRY’nin 2004 yılında AB’ye tam üye olmasıyla birlikte, Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin aleyhine olan gelişmeler sürat kazanmıştır” transferinde bulundu.

AKP iktidarında izlenen dış politikayı “tek boyutlu ve dar görüşlü” olarak nitelendiren Çeviköz, “İktidarda olsaydınız neyi hükümetten farklı yapardınız?” sorusuna şuna karşılığı verdi:

“AKP iktidarı periyodunda izlenen dış siyasetin tek boyutlu ve dar görüşlü bir dış politika‚ olduğunun altı bilhassa çizilmelidir. Rastgele bir mevzuda atılan adım ya da kararın öbür bahislere nasıl tesir edebileceğini dikkate almayan, bütüncül bir bakış açısı ile dış siyaset uygulaması yapılmayan bir periyoda girdik. AKP iktidarının dış siyaset uygulaması, dış siyasette yapılan atılımların iç siyasete nasıl tahvil edileceği üzerine kurgulanmıştır. Örneğin, 2009 “One minute” ve 2010 “Mavi Marmara” hadiseleri ile birlikte İsrail ile bozulan bağlar, “darbe idaresidir, bağlantıya girmem” hezeyanı ile Mısır ile 2013 yılından itibaren düzeyi düşürülen diplomatik münasebetler bu tek boyutlu, bütüncüllük içermeyen ve iç politik hesaplarla şekillendirilmiş adımlardı. Bu iki ülke ile ileri boyutta bir güç işbirliği imkanı olabileceği hiç dikkate alınmadı. Halbuki o sıralarda Mısır da Zohr havzasında doğalgaz yatakları keşfetmişti.

‘Neleri farklı yapardık?’ sorusunun karşılığı çok kolay: Bütüncül bir dış siyaset izler, aşikâr hususlarda alınan kararların etraflı biçimde değerlendirilmesini önemser, bir ülke ile bağlantıların tek boyutlu bir düzlemde ele alınması yerine ulusal çıkarların gözetildiği geniş ve çok boyutlu bir bakışla yürütülmesini sağlardık. İsrail ile münasebetlerin bu halde gerilememesi için uğraş gösterir, Mısır ile olan bağları “hükümetler arası” değil “devletler arası” bir anlayışla ve süreklilik içinde kıymetlendirir, bozulmasını önlerdik. Kıbrıs sıkıntısının tahlili için çalışırken, GKRY’nin atılımlarını yakın takibe alır, Kıbrıs’ı çevrelemek için Suriye, Lübnan, İsrail ve Mısır ile deniz yetki alanları konusunda yakın bir işbirliği geliştirirdik. Bu vesileyle, Mısır’la bu husustaki görüşmelerin daha 2007 yılında kesildiğini burada bilhassa ve üzülerek hatırlatmak isterim. 

Özetle, ideolojik ve duygusal yansılara dayalı bir dış siyaset yerine, realpolitik anlayışı ile sürdürülen bir dış politikayı önceler, bu halde yalnızlaşmamıza yol açmayan, milletlerarası bağların gereği olan diyaloğu ve diplomasiyi asla küçümsemeyen bir dış siyaset uygulaması içinde olurduk.”

Çeviköz, “Mavi Vatan” tezini değerlendirirken de “Türkiye hudutlarının çevrelediği topraklar nasıl kutsal vatan toprağıysa, karasularının da kutsal mavi vatan” olduğunu lisana getirdi. “Türkiye’nin toprakları ve karasuları ötesinde kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölge yetkilerine dayalı olarak memleketler arası hukuktan doğan hakları vardır” diyen Çeviköz, Türkiye’nin bu haklardan feragat etmesinin mümkün olmadığını söyledi.

CHP Dış Münasebetlerden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı, Yunanistan ile Türkiye ortasındaki krizin müzakere ve diyalog yoluyla çözülmesi konusunda ısrarcı olduklarını, bunun dışında hiçbir metodu gerçek bulmayacaklarını bildirdi.

Çeviköz, Oruç Reis’in Antalya limanına çekilmesinden bahsederken, “Bu gelişmenin Moody’s tarafından Türkiye’nin kredi notunun düşürülmesi, ABD Dışişleri Bakanı’nın GKRY’yi ziyareti öncesinde “Türkiye’nin bölgedeki sismik araştırmalarını durdurmasını bekliyoruz” formundaki çıkışları ertesinde gelmesi, ister istemez bir taviz verildiği ve geri adım atıldığı izlenimini doğuruyor” diye konuştu.

Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun ‘Sevilla Haritası’nı gündeme getirmesini “nafile bir çaba” olarak nitelendiren Çeviköz, “Bu dokümanın hiçbir resmi niteliği yoktur. Bir akademik çalışmadır. Ciddiye alınması ciddiyet kazandırır. Ciddiyet kazanması Türkiye’nin lehine değil aleyhinedir” değerlendirmesinde bulundu. Çeviköz, Ankara’ya “evraka hak etmediği bir meşruiyet kazandırmama” davetinde bulunurken, Türkiye’nin milletlerarası hukuktan doğan haklarını ispatlamak için bu türlü bir dokümana gereksinimi olmadığını söz etti.

DEVA Partisi: Rezervlerin Kıbrıs adası ve Türkiye üzerinden Avrupa pazarına taşınmasına odaklanabilirdik

DEVA Partisi Dış Siyaset ve Güvenlik Siyasetleri Lideri, emekli büyükelçi Abdurrahman Bilgiç, Doğu Akdeniz’de hidrokarbon arama çalışmalarının 2009’dan itibaren yoğunluk kazandığını, 2011 sonrasında Avrupa’nın ve ABD’nin bölgeye ilgisinin arttığını hatırlatarak “Batılı güç şirketleri ve GKRY yakın münasebetler geliştirdiler ve doğalgaz arama faaliyetlerine başladılar. Biz bu periyotta bulunan rezervlerin Kıbrıs adası ve Türkiye üzerinden Avrupa pazarına taşınmasına odaklanabilirdik. En kısa ve en düşük maliyetli yol buydu. Bu türlü bir işbirliği Kıbrıs probleminin adil ve kalıcı bir tahlile ulaştırılması için de bir fırsattı. Biz ne yaptık? İsrail ile ilgilerimizi bozduk. Daha sonra da bölgede karmaşık vekâlet savaşları dinamiğine taraf olarak bölge ülkeleriyle karşı karşıya gelmeye başladık. Bu bozulma o denli bir noktaya geldi ki, artık bölge ülkeleri için ortak tehdit olarak algılanıyoruz” dedi.

 “Çok şahsileştirme ve ideolojik dar bir perspektife sıkışma sürecine giren dış siyasetimize doğuşçu lisan ve aksiyonlar hakim olmaya başladı” diyen Bilgiç, Türkiye’nin dış siyasette yalnızlaşma sürecini şöyle anlattı:

 “Bu bozulma o denli bir noktaya geldi ki, artık bölge ülkeleri için ortak tehdit olarak algılanıyoruz. Yeniden tıpkı yıllarda insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü üzere kozmik kıymetlerden uzaklaşmaya ve ıslahatlar sürecinden kopmaya başladık. Çok şahsileştirme ve ideolojik dar bir perspektife sıkışma sürecine giren dış siyasetimize doğuşçu lisan ve aksiyonlar hakim olmaya başladı. Bütün bunların sonucunda dünyada, Avrupa’da ve bölgemizde yalnızlaştık. Biz 2018’de birinci sondaj gemimiz Fatih’le ve 2019’da Yavuz’la derin deniz sondaj faaliyetlerine girişirken, TSK ögelerini da bu çalışmaları emniyete almak için Akdeniz’de görevlendirirken, Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler ne yaptılar? Askeri ve diplomatik bağlarının kapsamını genişlettiler. ABD, Fransa ve Yunanistan üzere ülkeler de safları sıkılaştırdılar ve Türkiye, tezlerini tek başına savunmak zorunda kaldı. Diplomasimiz aktifliğini kaybetti. Askeri teknikler öncelendi.”

“Dışarıda kedi bile değilken, içeride kendimize kaplan havası verdik”

 “Dışarıda kedi bile değilken, içeride kendimize kaplan havası verdik ve kitleleri yanlış yönlendirdik” diyen Bilgiç, “Türkiye hakkında haksız bir biçimde tek taraflı adımlar atan, hukuk tanımayan ve durdurulması gereken bir ülke imajı pekişti. Biz kamu diplomasimizi öbür ülkelerin kamuoylarını etkilemeye yönelik çalıştırmak yerine iç siyaset hesaplarıyla içimize döndük. Özetle, bu çıkmaz sokağa sapmayabilirdik ve artık de bu yanlış yoldan dönmemiz mümkün. Dış siyaset vizyonumuzu yine rayına oturtmamız gerekir. Günü kurtarmak için zikzak çizerek değil, bir ana stratejiyle uzun vadeyi de hesaba katan rasyonel, gerçekçi ve ihtiyatlı adımlar atmalıyız” formunda konuştu.

Son devirdeki gelişmeleri de pahalandıran Bilgiç, Oruç Reis’in bakım ve lojistik dayanak için Antalya limanına döndüğü açıklamasına ait, “Bunun açıkta da, denizdeyken de yapılabileceği gün üzere aşikâr. Gemi esasen tasarım olarak da kendi kendine kâfi bir gemidir” dedi.

Müzakere sürecine girebilmek ismine Oruç Reis’in limana çekilmesinin hakikat bir adım olabileceğine işaret eden Bilgiç, “NATO çerçevesinde askeri ayrışma (de-confliction) görüşmeleri çerçevesinde bu adımın atılmış olması, deniz alanlarına ait tezlerimizi aşındırmamak kaydıyla ve diyalog ve müzakereler sürecine girilmesini sağlamak maksadıyla gerçek bir adım olabilir. Onun için kamuoyumuz yanlışsız bir biçimde bilgilendirilmeli ve diyalog ve müzakere sürecine hazırlanmalıdır. Aslında NATO’da askeri ayrışma düzenekleri ihdas edildikten sonra istikşafi görüşmelere başlamak bile hususların derinlemesine ve manalı bir biçimde ele alınmasına yönelik müzakerelere fakat taban teşkil edebilir. Siyasi diyalog ve hukuksal müzakere süreçleri daha kapsamlıdır. Bu yola girmek Türkiye’nin çıkarınadır ve hamasete kurban edilmemelidir” açıklamasında bulundu.

 “Mavi Vatan’ı yalnızca askeri sistemlerle muhafazamız mümkün değil”

Bilgiç, Mavi Vatan’daki egemenlik alanlarının sadece askeri tekniklerle korunmasının mümkün olmadığını belirtirken, “Mavi Vatan, 2015 yılından sonra geliştirilen ve Karadeniz, Ege ve Akdeniz’deki ‘deniz egemenlik alanlarımızı’ askeri güce dayalı olarak müdafaa gayesiyle geliştirilen bir doktrindir. Bu denizlerdeki milletlerarası hukuktan kaynaklanan hak ve çıkarlarımızı yalnızca yahut öncelikle askeri metotlarla müdafaamız mümkün değil. Siyasi, diplomatik, memleketler arası hukuk alanındaki kapsamlı ve çoğulcu süreçlerle tezlerimizi güçlendirmek zorundayız” sözünü kullandı.

“Demin kelamını ettiğim aslında bizim de oluşmasına katkıda bulunduğumuz üniversal prensiplere ve kıymetlere yüzümüzü tekrar dönmek zorundayız” diyen Bilgiç, “Kendi kıymetlerimiz olduğu için. Özgürlükler, hukukun üstünlüğü ve demokratik standartlar refahımız ve saygınlığımız bakımından olmazsa olmazlarımız. Doğuşçu lisan ve teknikleri de daha fazla sürdürmemeliyiz ve sürdüremeyiz” halinde konuştu.

“Tezlerimizi güçlendirmeye çalışmalı, laf üretmekle ve gösterilerle oyalanmamalıyız”

Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun sıkça vurguladığı ve Yunan tezlerini yansıttığını söylediği Sevilla Haritası’nı da kıymetlendiren Bilgiç, “Hiçbir kıymet söz etmeyen bu haritayı ne hazırlayan akademisyen, ne Avrupa Birliği ve ne de Yunanistan sahiplenebiliyor. Dışişleri Bakanı Sayın Çavuşoğlu, kamuoyumuzu korkutmak ve askeri prosedürlere tartı vermemizi halkımızın gözünde legalleştirmek için ve dış siyasetimizdeki tavırlarımızı savunma maksatlı olarak gündeme getirmiş olabilir. Elbette bu türlü bir haritaya müsaade verilemez. Oturup önemli bir biçimde diplomatik teşebbüslere ağırlaşmalı, tezlerimizi milletlerarası hukuk bakımından güçlendirmeye çalışmalı ve artık algılarla, laf üretmekle ve gösterilerle oyalanmamalıyız” dedi.

Geçen hafta Yunanistan ve Türkiye’den gelen diyalog açıklamalarını da kıymetlendiren Bilgiç, şu sözleri kullandı:

“Yunanistan Başbakanı’nın açıklaması iyi niyetli ve yapan diyalog ve görüşmelere evrilmekte olduğunu umduğumuz süreç bakımından olumludur. Fakat, sıkıntı bir süreçte ağırbaşlı, sorumlu, dikkatli, ihtiyatlı ve gerçekçi olmamız gerektiğini hiç aklımızdan çıkarmamalıyız. Bu tıp kelamların karşılıklı olarak fiilen de hayata geçirilebilmesi değerlidir. Dışişleri Bakanı Sayın Çavuşoğlu’nun Kathimerini’deki ölçülü ve müzakerelerde ‘al-ver’ münasebetine vurgu yapan yazısı da çok yumuşak bir tondadır. Dileriz, Avrupa’da da, Yunanistan’da da popülist telaffuzlar terkedilir ve meselelerin sorumlu devlet adamlığı gösterilerek üstesinden gelinir. Maalesef, şimdi o kademede değiliz.”

Gelecek Partisi: En ufak taviz verilmemeli

Gelecek Partisi Genel Lider Yardımcısı Dış Alakalar Lideri emekli büyükelçi Ümit Yardım, Ege ve Akdeniz’deki durumun 10 yıl değil, tahminen de 100 yıllık bir gelişmeler sürecinden kaynaklandığını söylerken, “100 yıllık tablo içinde Yunan tarafının adalar konusunda Türkiye’ye nazaran daha kararlı, disiplinli, atak diplomasiye ehemmiyet verdiğini görüyorum. Bu bütün alanlarda var; hava alanı konusunda, karasuları konusunda, son 10 yıldır hidrokarbon yatakları konusunda. Bugün, bütün bunların birikimiyle çaba ediyoruz” dedi.

Türkiye’nin Doğu Akdeniz konusunda ‘en ufak taviz vermemesi‘ gerektiğini savunan Yardım, “Şayet meseleleri bugün çözemez ve buzdolabına atarsak, nasıl 100 yıl öncenin meselelerini biz yükleniyorsak, bu sıkıntıları da ileriki kuşaklar yüklenir” tabirini kullandı.

“Oruç Reis’in faaliyetlerine orta vermesini biz anlayamadık” 

Gelecek Partisi’nin bahse ait 16 unsurluk tahlil teklifini paylaştığını vurgulayan Yardım, Oruç Reis’in iki sefer limana çekildiğini hatırlatarak şunları söyledi:

“Kararlılığımızı alanda, diplomasi masasında ve hukuk alanında net olarak sürdürmemiz lazım. Bundan bir ay evvel Merkel’in arabuluculuğu ile Oruç Reis’in faaliyetlerine orta vermesini biz anlayamadık. Karşı taraftan gelen olumlu bir yaklaşım olmadı ve Oruç Reis tekrar alana çıktı. Geçen hafta Oruç Reis’in limana çekilmesini de anlamadık. Net sözlerle kıymetlendiremiyoruz. Şayet masa başında kamuoyuyla paylaşmadıkları halde diplomasi sürecinin bir ögesiyle, masada kazanmak koşuluyla çekilebilir. Lakin şayet Oruç Reis’in çekilmesi karşı taraftan olumlu bir adım gelmeden tek taraflı atılan bir adım ise adım bu bizi rahatsız eder.”

Diplomatik adımlarda esnekliğin karşılıklı olması gerektiğini belirten Yardım, Türkiye’nin tek taraflı esnekliğinin ‘sistem içinde haklılığını sorgular hale getireceğini’ söyledi. Yardım, “Oruç Reis’in çekilmesi müzakerelerin içinde bir ögeyse ve tıpkı esnekliği, yapıcılığı karşı taraf da sergiliyorsa, ona itiraz etmeyiz. Fakat oradan hiçbir şey olmadan, benim kaygım da odur, tek taraflı bir Türk adımı ise bu bizim sistem içinde haklılığımızı sorgular hale getirir. Bunu kamuoyuyla uygun bir halde paylaşmak gerekir. Kaygımı güçlendiren öge da şudur, gerek Yunanistan tarafı, gerek Avrupa tarafı Oruç Reis çekildiğinden beri ‘olumlu adım, yetersiz adım, Türkiye’nin yapması gereken işler var’ iletisi veriyorlar. Ben buradan birtakım, karşı taraftan olumlu adım olmadığını, adeta bizim yapmamız gereken bir işmiş üzere lanse edildiğini anlıyorum. Şayet böyleyse gerçek ve şık bulmuyoruz. Karşı tarafın da iletilerini takip ettiğimiz için, bu Türkiye’nin tek taraflı bir adımı olarak gözüküyor. Bu bizi ve kamuoyumuzu, memleketler arası sistem içinde de Türkiye’nin haklı pozisyonunu rencide eder” formunda konuştu.

“Ortada süregelen bir diplomasi yok; bizi rahatsız eden bu”

Doğu Akdeniz’deki krizin tahlile ulaşması için ‘diplomasi masası’nın kural olduğu söyleyen Yardım, “Fransa devrede, AB devrede. Ortada süregelen bir diplomasi yok, burada hiçbir sorunun buzdolabına atılmaması, tahlil odaklı bir sürecin başlatılması lazım. Bizi rahatsız eden bu türlü bir tablonun ortada olmaması. Problemin birinci ögesi gerginliği azaltmak ve çatışmaları engellemekse, çok daha kıymetli olan diplomasi masasını oluşturup, gerekirse Türkiye’nin inisiyatifiyle, bütün bahisleri sonuçlandırmak” dedi.

Tansiyon nedeniyle çok fazla ögenin alanda ve diplomasi kanallarında olduğunu söyleyen Yardım, Türkiye’nin NATO, İslam İşbirliği Teşkilatı üzere kurumları da devreye sokması gerektiğini belirtti.

“Bugüne kadar en rasyonel diyebileceğimiz, biraz daha dengeyi sağlayan açıklamalar NATO’dan geldi” diyen Yardım, şu sözleri kullandı:

“Çok fazla öge var, AB bu periyotta bile sağlam, adil bir arabulucu üzere gelmiyor. ‘Türkiye haksız taraftır, biz AB kümesindeki ülkeleri destekliyoruz, adımları Türkiye atmalı’ üzere bir tablo çiziyorlar. Bugüne kadar en rasyonel diyebileceğimiz, biraz daha dengeyi sağlayan açıklamalar NATO’dan geldi. NATO biraz daha savunma odaklı bir yapı olup Türkiye’nin manasını daha iyi gördüğü için o denli açıklamalar geldi. Diğer milletlerarası kuruluşlar da var, bunlar tahminen bir güç tabir etmiyor ancak Türkiye için bir moral. İslam İşbirliği Teşkilatı var, onların bir açıklamasına bile rastlamadık, bu bizi üzüyor. Bizim faal ve aktif olduğumuz kurumların biraz daha seslerini çıkarmalarını sağlamamız lazım.”

“Hukuki olarak evrakımızı çok güçlü hale getirmeliyiz”

Yardım, Türkiye’nin çok güçlü bir hukuk sistemi gerektiğine vurgu yaparken, “Doğu Akdeniz’i pek Ege’den ayırmıyorum. Doğu Akdeniz’i bir paket olarak görürsek, 2 ay sonra Ege üzerinde bir sorun ortaya çıkar. Bütün Ege ve Doğu Akdeniz’le ilgili problemlerde türel olarak elimizi güçlendirecek biçimde belgemizi çok güçlü hale getirmeliyiz. Diplomasi sürecinin başladığı an konuşulacak olan bunlardır. Alanda çok güçlü olmamız kıymetli, siyasi kararlılığımız değerli fakat bu süreci noktalayacak etap diplomasi ve hukuktur” sözünü kullandı.

Öteki ülkelerle kanal geliştirmekte yarar olduğunu vurgulayan Yardım, “AB üyesi olmayan ülkeler var, İngiltere, ABD var, bölgede Tunus, Fas üzere ülkelerden hiç ses çıkmıyor. Lübnan da tıpkı halde. İmkânımız olsa bütün bunları faaliyete geçirirdik” dedi.

“Yunanistan’ın ön şarttan anladığı diplomasi masası için çok büyük engel”

Türkiye ve Yunanistan ortasında müzakerelerin başlaması için önerilen ön şartları da pahalandıran Yardım, “Yunanistan tarafının ön şarttan anladığı bu diplomasi masası içinde çok büyük mani” halinde konuştu.

Ege ve Doğu Akdeniz bağlamında en az 7-8 tane net sorun olduğunu ve bunların birbirine bağlı olduğunu tabir eden Yardım, “Yunanistan tarafının ön şarttan kastı; adaların silahlanması. Kıta sahanlığına sahip olması üzere hiçbir sorun yok Yunanistan için, bizim için var. Yunanistan’ın siyasi manada ön şartı ise, Avrupa Birliği’nin bir üyesi olmak ve onların demeçlerinin de ardına yaslanmak. Onlar da Türkiye’ye karşı pozisyonlarını söylüyorlar. Ön şartlar aşılabilir lakin bu yalnızca bir tarafın değil, bütün aktörlerin diplomasi masasına oturulmasıyla aşılabilir” açıklamasında bulundu.

Mavi Vatan’ın sonuna kadar peşinden gidilmesi gerektiğini söyleyen Yardım, “Mavi Vatan, aslında sembolik manada kullanılıyor ancak vatandır, Türk kara toprakları üzere değil deniz ögeleridir. Kara toprakları için ne kadar hassassak, bunun için de hassas olmamız lazım. Bunun, gelecek jenerasyonlara de bir yük olarak bırakılmaması derdiyle sonuna kadar peşinden gitmemiz lazım ancak az evvel bahsettiğim ögeleri da dikkate almak lazım” dedi.

“Fransa, adalar nedeniyle Yunanistan’ı kendine yakın görüyor”

Fransa’nın deniz ögelerinin dünyanın en geniş birinci ya da ikinci deniz ögesi olduğunu belirten Yardım, “Kara alanı olarak Türkiye’den bile küçükler. Lakin bu kara Fransa’sı, deniz alanlarına baktığımızda dünyada 11 tane daha Fransa var. Denizlerde toplam 11 milyon kilometre alanları var, bunları emperyal periyotta adalar üzerinden aldı. Milletlerarası birtakım kontratlardan hareketle kendi kıta sahanlığı olarak duyuru ettiler. Bu nedenle Fransa, Ege’de adalar üzerinde bir sorun olduğu için, Yunanistan’ı kendisine adalar bazında en yakın müttefik olarak görüyor” sözünü kullandı.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Yunanistan’ın tezleri olarak duyurduğu Sevilla Haritası’nı da pahalandıran yardım, bahse ait şunları söyledi:

“Tek başına bu harita hukuksal bağlayıcılığı olan bir şey değil. Akademik bir çalışma lakin AB’nin bir unsurunca yapılmış olması nedeniyle bir hukuk dokümanı, mutabakat unsuruymuş üzere gösterilmesi yanlışsız değil. Sevilla Haritası her ne kadar güya bir üniversite çalışması üzere görülse de, AB unsurunca yapılmış olması nedeniyle Yunan tezlerine daha çok hizmet ettiğinden bir kuşku yok.

“Asıl söylediğimiz şu, bugün bütün problemleri diplomatik manada mutabakatlarla, mukavelelerle, konferansla sonuçlandırıp bunu Birleşmiş Milletler’e de tescil ettirip problemleri topyekün çözecek bir süreci başlatabilmek. Şayet bu süreç başlatılırsa ki yıllar sürebilir, sonuçlandığında ortada Sevilla Haritası üzere şeyler geçmiş olarak kalır. Üzerinde durmamız gereken, hareket edilebilecek öge değil ancak AB’de kullanılan, Yunanistan’ın tezlerini yansıtan bir şey, kesin hukuk evrakı değil.”

“Türkiye’nin yalnız kalmış olmasını kabul edemiyoruz” 

“Türkiye’nin yalnız kalmış olmasını kabul edemiyoruz” tabirini kullanan Yardım, “AB’nin emniyetli, makul bir aktör olmadığını söyledim, o kadar tehdit çizgisi içindeler ki. AB, içinde neredeyse 8 milyon Türk beşerinin yaşadığı, ticaretimizin yüzde 72’sini yaptığımız, dünya iktisadının ikinci ülkesi, makul ilgileri tutturmak lazım. Arap ülkeleri de geçen hafta karar aldılar ve çok net hal aldılar. Onlarla ilgileri de toparlamak lazım. Unsurlu bir dış siyaset vizyonunun getirilmesi lazım” dedi.

HDP: Tüm komşularla tansiyonu artıran bir diplomasi kelam konusu

Halkların Demokratik Partisi (HDP) Diyarbakır Milletvekili ve Memleketler arası Münasebetler Doçenti Hişyar Özsoy, Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin içinde bulunduğu durumu değerlendirirken, muhalefetin bu süreçte barışçıl diyalog daveti yapması gerektiğini belirtti.

Akdeniz’in hem güç geçişi için hem de ticaret alanı olarak kritik bir alan olduğunu belirten Özsoy, hidrokarbon yataklarının bulunması ve güç kaynaklarının çıkmasıyla bölgede tansiyonun arttığına da işaret etti.

Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki tansiyonun bir kesimi olarak attığı adımları pahalandıran Özsoy şunları söyledi:

“Doğu Akdeniz’de İsrail, Mısır, Yunanistan ve Kıbrıs ortasında bu hidrokarbon kaynakları için birçok mutabakat yapıldı. Türkiye’nin İsrail ve Mısır’la diplomatik ilgileri neredeyse yok üzere, tekrar Yunanistan’la çok önemli tansiyonlar yaşanıyor. Bu agresif dış siyasetin sonucu olarak da Türkiye’nin Akdeniz’deki gayelerine aksi bir kamplaşma oluştu. Şu anda da Türkiye iyice bu masanın dışına itilmiş durumda. Birkaç vakittir tansiyonu artırarak kimi vakit tatbikat, keşif gemisi üzere askeri şovlarda bulunarak, bu tansiyonu artırarak diplomatik masada bir konum bulmaya çalışıyor. Bunların iç siyasetin dizayn edilmesine yönelik boyutları da var. Şu an o masanın bir iki ayağını kırarak yer bulmaya çalışıyor bunun için de tansiyonu dikkatli bir biçimde arttırıyor. Karşısında çok büyük bir bloku da oluşturdu. Türkiye’nin diplomatik yalnızlığı çok daha arttı. Masaya da oturabilmiş değil.”

“Doğu Akdeniz gündeminde CHP iyi bir imtihan vermedi”

Özsoy, HDP’nin varolan tansiyon atmosferine bakış açısını da şöyle anlattı: “HDP olarak alışılmış ki AKP’nin hem yurt içi hem yurt dışında daima tansiyon, kutuplaştırma siyasetine her vakit eleştirel olduk. Sanırım bu Doğu Akdeniz ve Mavi Vatan tartışmalarında milliyetçi popülist telaffuzların içine düşmeyen Meclis’te kümesi olanlar ortasında tek parti HDP. Bu bahiste açıkcası CHP’nin iyi bir imtihan vermediğini düşünüyoruz. Yunanistan’la müzakere yapılmasın mı diyorlar? Savaş mı çıksın istiyorlar? CHP’nin burada barışçıl diyaloğa dayalı bir durumda tutması lazım”

Yunanistan ve Türkiye’den bayanların tansiyon aksisi hazırladığı deklarasyonları hatırlatan Özsoy, ana muhalefet partisinin bu süreçte bu cins adımları desteklemesi gerektiğini savundu. Özsoy şu değerlendirmeyi yaptı:

“Yunanistan ve Türkiye’de iki tane sağcı muhafazakâr iktidar var, her türlü popülist telaffuzla halkları birbirine karşı karşıya getirme siyasetine sürat vermiş durumdalar. Memleketler arası hukuk manasında kimin haklı kimin haksız olduğu başka bir tartışma mevzusudur lakin en azından toplumsal seviyede, sivil toplum seviyesinde bu tansiyonu aşmak üzere diyaloğa sistemlere tartı vermesi gerekiyor muhalefetin. Muhalefet bu mevzuda üzerine düşeni yapmamıştır.“

 “Mavi Vatan milliyetçi, hatta fetişçi kümelerin söylemi”

HDP Diyarbakır Milletvekili Özsoy, Mavi Vatan tezi, “Türkiye’deki milliyetçi hatta fetişçi kümelerin söylemi” sözleriyle değerlendirirken, tezin milletlerarası hukuk açısından bir karşılığı olmadığını ekledi.

Özsoy, “Mavi Vatan kavramı milletlerarası hukukta karşılığı olmayan, Türkiye’de popülist telaffuzlarla milliyetçi kesiti bir ortada tutmak için kullandıkları bir diplomatik telaffuz. Gerçeklikle çok alakası yok. Mavi Vatan’la kastedilen alanlar değil, Mavi Vatan neredeyse “Akdeniz’in yarısı bizim” diyor. Bunun ne pratik manada siyasete gerçek karşılığı falan yok.” tabirlerini kullandı.

“Erdoğan yüksek perdeden konuşsa da diplomatik görüşme süreci sürüyor”

Özsoy, Oruç Reis sondaj gemisinin limana çekilmesinin ‘Geri adım olup olmadığı‘ tartışmasına şu sözlerle katıldı:

“Türkiye bir taraftan Oruç Reis’i gönderip bir taraftan tansiyonu arttırırken aslında birinci günden beri biz müzakere etmek istiyoruz diyor. Bu işin rasyonel tarafı. Yunanistan da müzakerelerin ön şartı olarak askeri tehdidin durdurulması ve bu gemilerin çalışmalarının durdurulmasını talep ediyordu. Yakın vakitte hem Merkel hem de Pompeo’nun teşebbüsleri oldu. Türkiye oluşan bu baskılar sonucunda gemiyi çekti. Erdoğan yüksek perdeden bağırıp çağırsa da bir diplomatik görüşme süreci devam ediyor hatta İbrahim Kalın ve Yunanistanlı mevkidaşı ortasında sonlandırılmaya yakın olduğu söylenen dokümanlardan bahsediliyor.”

Özsoy, 24-25 Eylül’de Avrupa Birliği’nin Doğu Akdeniz gündemli yapacağı görüşmeden yaptırım çıkmasını beklemediğini söyledi. Müzakerelerin devamı kararı alınacağını düşünen Özsoy, “Orta ve uzun vadede ne Türkiye ne Yunanistan taleplerinden vazgeçmeyecek. Bu sorunun tam ortasında 45 yıldır çözülemeyen Kıbrıs sıkıntısı kelam konusu. Şu an için tansiyon, çatışma olmaması için Avrupalı önderler efor sarf ediyor” dedi.

“Tüm komşularla tansiyonu artıran bir diplomasi kelam konusu”

Özsoy, Doğu Akdeniz gündemini genel olarak değerlendirdiğinde “Kavramsallaştırılan ‘yeni Osmanlıcı’ denilen, tüm komşularla tansiyonu arttıran diplomatik bir konsept kelam konusu. Bu Suriye, Libya, Irak, Doğu Akdeniz ve Yunanistan için geçerli” dedi ve Türkiye’de süregelen ekonomik kriz, yeni tip Koronavirüs (Covid-19) salgını üzere dış siyasetle odaklanılamayan meselelere işaret etti.

Güzel Parti: Türkiye, Doğu Akdeniz’de gecikti; bedeli ağır oldu

Yeterli Parti Ulusal Güvenlik Siyasetleri Lideri Aytun Çıray, Doğu Akdeniz’de 2011 yılında Güney Kıbrıs Rum Idaresi’nin başlattığı aramalarda değerli bir doğalgaz potansiyelinin varlığı keşfettiğini hatırlattı.

Çıray bu keşfin, Güney Kıbrıs Rum Idaresi’ni bölgede ‘daha evvel hiç olmadığı şekilde’ İsrail’le yakınlaştırdığını ve işbirliği yapmasını sağladığını söyledi. Mısır’ın da bu işbirliklerine dahil olduğunu söyleyen Çıray, Türkiye’nin bu periyotta sürece dahil olmadığını şu sözlerle anlattı: 

“Kıbrıs’ın güney doğusundaki hidrokarbon yatakları Kıbrıs-İsrail ortasında değil, güneye yanlışsız da uzandığı için, işin içine Mısır’ın da dahil olması kaçınılmazdı. Yani Güney Kıbrıs Rum Idaresi, yalnızca İsrail’le değil, Mısır’la bu çerçevede bir işbirliğine gidecek, bu bölgelerde hidrokarbon yataklarının işletilmesi fakat çok yüksek teknolojili memleketler arası petrol şirketleri tarafından başarılabilecek bir iş olduğu için bilhassa Amerikan şirketlerinin devreye girmesi kaçınılmaz olacaktı. Bu ise, Türkiye’nin kesinlikle öngörmesini ve bir formda oyuna dahil olmasını mecburî kılan bir durumdu. Aksi halde çok gecikilecek ve oyun büsbütün bizim dışımızda oynanır hale gelecekti. Ne yazık ki, AKP’nin Türk dış siyasetini klâsik rotasından büsbütün çıkartan radikal ideolojik saplantıları, Türkiye açısından hayati bir kıymet taşıyan bu hidrokarbon coğrafyası üzerinde değil, Suriye üzere bedeli çok ağır olan bir coğrafya üzerinde odaklanılmasına yol açtı. Bedeli de çok ağır oldu, olmaya da devam ediyor. Doğu Akdeniz’de oyuna çok geç girmemize yol açmakla kalmadı, dış siyasette içine düştüğümüz büyük yalnızlık, çok tehlikeli, adeta çok düşmanlı bir yalnızlığa dönüşmeye başladı”

Çıray, Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin 2010’larda münhasır ekonomik bölge duyuru edebileceğini ve bu çerçevede Doğu Akdeniz’de kıyısı bulunan ülkelerle hidrokarbon potansiyelinin kıymetlendirilmesi temeline dayalı ortak bir ekonomik işbirliği çerçevesi geliştirilebileceğini söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti: “Maalesef İhvancı bir radikal ideolojik gözlüğünüz varsa bunu yapamaz, fırsatları da kaçırırsınız. Fark işte buradan, hadiseleri değerlendirirken kullanılan bakış açısından kaynaklanırdı.”  

Mavi Vatan tartışması

Mavi Vatan tezi etrafında süregelen tartışmayı kıymetlendiren Çıray, “Libya ile geçtiğimiz yıl imzalanan “Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması” mutabakat muhtırasından sonra netleştirilen Doğu Akdeniz’deki kıta sahanlığı sonlarımıza yönelik olarak kullanılan Mavi Vatan tarifi ve yaklaşımı maalesef, memleketler arası topluluk nezdinde hayalci bir sav olarak algılanmaktadır.” tabirlerini kullandı. 

‘Mavi Vatan’ tartışmalarının Türkiye’nin egemenlik ve ulusal güvenlik problemi olarak algılanması gerektiğini savunan Çıray, “Vatan, bir milletin başka milletlerden bağımsız halde varlığını devam ettirebildiği kara ile su alanları (deniz/göl) ve hava alanı olarak tanımlanabilir. Devletlerin egemenliklerini kullanma yetkisine sahip oldukları coğrafyayı temsil eden vatan, kutsal bir manaya da sahip olmasının yanında, hem milletin bağımsızlığının hem de devlet egemenliğinin ayrılmaz bir öğesidir” dedi. 

Çıray, ‘Mavi Vatan’ etrafında süren tartışmayı şöyle kıymetlendirdi: 

“Ege Denizi’nde çözümsüzlük ve Yunanistan ile meseleler devam etmekteyken, bu coğrafyanın bir kısmı da Mavi Vatan olarak tanımlanmış olup, kamuoyuna güya bölgedeki egemenlik yetkimiz yeni tesis edilmiş üzere anlatılmaktadır.

“Oysa son periyottaki gelişmeler bakıldığında, Mavi Vatan üzerindeki egemenliğimizin tehdit edildiği çok sayıda hadise yaşandığı görülebilir. Bilhassa Yunanistan tarafından, Mavi Vatan hudutlarımızı tanımayan fiili durumlar yaratılmıştır. Örneğin, Yunanistan Cumhurbaşkanı Aydın ilimiz açıklarında yer alan ve bizim egemenlik savımız olan ve üstelik hukuka alışılmamış biçimde silahlandırılan Eşek Adası’nı ziyaret ederek “Buraya sahip çıkacağız” sözlerini kullanabilmiştir. Hatta geçtiğimiz günlerde Kara Ada’ya asker çıkartılmıştır. Son yıllarda yaşanan bu üzere çok sayıda oldu bittiye karşılık rastgele bir adım atılmamıştır.”

“Oruç Reis konusunda kasırga bir anda melteme dönüştü”

Oruç Reis sondaj gemisinin limana çekilmesinde ‘geri adım’ değerlendirmeleri hakkında konuşan Çıray, “Oruç Reis, Antalya limanına çekilmeden evvel, sayın Cumhurbaşkanı esip gürlemiş, Oruç Reis’in her halükarda vazifesini yapacağını, onu bundan hiçbir gücün alıkoyamayacağını olabilecek en gür sertlikle duyuru etmişti. Pekala sonra ne oldu? Kasırga bir anda melteme dönüştü; yüksek tondaki savurmalar, bir anda uzlaşma noktasına geldi. Bunlar hiçbir kuşkuya yer vermeyecek açıklıktaki geri adımlardır.” dedi. 

Doğu Akdeniz’de son yaşanan gelişmelerin Türk dış siyasetinin durumunu temsil ettiğini söyleyen Çıray, “her şey başlangıçta daha farklı olabilirdi. Kararlılık, hakikat bir diplomasiyle varlık bulabilir; bu ortada Oruç Reis, kendi misyonunu kusursuz bir halde yerine getirebilirdi. Lakin bunların olabilmesi için, biz bir diplomasiden, Türk Dış Siyasetini sağlam bir sistematikle yürüten kurumsal yapıdan kelam edebilmeliydik. Maalesef bunların yerinde artık yeller esiyor. Cumhuriyetin büyük dış siyaset geleneği, yüzyıllardan damıtılmış o diplomasi birikimi artık yok. Olmayınca da işte bu türlü oluyor. Evvel esip gürlüyor, içeride etkilemeniz gerektiğini düşündüğünüz kısımlara düzmece iletiler veriyor, sonra sizin iktidar kudretinizin bin türlü zaaf ve dezavantajla eriyip yok olduğunu bilen harika güçlerin isteklerini paşa paşa yerine getiriyorsunuz. Türk Milleti için zillet olan işte budur! Sayın Bahçeli bu zillet üzerine de biraz döktürse iyi olur.” sözlerini kullandı. 

“Çavuşoğlu, kendisine Sevilla Haritası’na karşı çıkma kudretini veren Lozan’ı adeta küçümsüyor”

Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun Sevilla Haritası’nı gündeme getirmesini ‘halkla ilgiler çabası’ olarak niteleyen Çıray, “Söz konusu harita kabul edilebilir bir şey değil. Yırtarsınız ve çöpe atarsınız” dedi. Çıray, Çavuşoğlu’nun Sevilla Haritası’na karşı çıkarken Lozan’ı küçümsediğini söylemek şu değerlendirmede bulundu: “

“Burada kıymetli bir sorun var: Sevilla haritasına karşı çıkan Dışişleri Bakanımızın, tipik radikal takıntısı içinde kendisine Sevilla Haritasına karşı çıkma gücü ve kudreti veren Lozan’ı adeta küçümsemesi, onun bedelini azımsamaya kalkması, böylesine bir gafletin içine düşebilmesi. Ege’deki adalarla ilgili tarihi gerçekleri anlatmaktan tarihçilerin lisanında tüy bitti. Fakat AKP’lilere bir türlü anlatamadılar, Lozan’da rastgele bir adanın Yunanistan’a verilmediğini bir türlü başlarına yerleştiremediler. İhvancı, radikal ideoloji işte bu türlü hasarlar veriyor; gerçekleri kendi dar tasavvurlarınıza kurban ediyorsunuz. Sonuç, Türkiye’nin ve Türk Milletinin yüksek çıkarlarına da aksi düşüyor, onları zedeliyor. ”  

“Yunanistan Türkiye’yi, tarihinin en büyük dış siyaset yalnızlığında yakaladı”

Uygun Partili Çıray, Doğu Akdeniz’de yaşanan son gelişmeler ortasında olan Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis’in “Türkiye’yle görüşmeye hazırız” açıklaması hakkında ise şöyle bir kıymetlendirme yaptı: 

“Sanırım sayın Konstantin Miçotakis, ülkesinin denizlerdeki çıkarlarını maksimize etme konusunda en elverişli noktaya geldiklerini düşünüyor. Bu açıklamanın diğer bir manası yok: zira iyi niyetli bir yaklaşım içinde olsaydı, bunu işleri bu noktalara getirmeden evvel teklif ederdi. Nitekim de Yunanistan, Türkiye’yi tarihinin en büyük dış siyaset yalnızlığı içinde yakaladı. Üstelik adaların silahlandırılmasında olabilecek en üst noktaya geldiklerini de biliyoruz. AKP’yi son on yılda bu mevzuda sayısız kere uyardık; Meclis kürsüsünden bu mevzuyu bir çok defa lisana getirdik; yazılı soru önergeleri verdik. Hiçbir yarar etmedi. Sayın Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, güya her şey bilgilerinin dışında cereyan etmiş üzere, “18 yılda adaları silahlandırmışlar” dedi. Meğer her şey AKP iktidarının gözleri önünde oldu.

İşte artık, deniz yetki alanları konusunda görüşmeye hazırız diyorlar. Ellerinin güçlü olduğunu, pazarlıkta avantajlı olduğunu ve Türkiye’nin tarihinin en büyük yalnızlığı içine düştüğünü biliyorlar. Neyse, adaların silahsızlandırılmasına ait güçlü bir taahhüt alınmadan bu türlü bir müzakere sürecine girilmemesi gerekir yahut adaların silahsızlandırılmasının görüşmelerin kıymetli bir unsuru olacağı baştan deklare edilmelidir. Aksi Türkiye için büyük bir kaybın başlangıcı olabilir.”

T24