ABD’de yaşayan ve kanserle gayret eden Başgöz, tedavisinin Türkiye’de devam etmesini istemişti. 5 Ocak’ta Türkiye’de getirilen Başgöz, Ankara Üniversitesi İbn-i Sina Araştırma ve Uygulama Hastanesi’nde tedavi görüyordu.

Twitter hesabından açıklama yapan Prof.Dr. Necdet Ünüvar, Başgöz’ün vefat ettiğini duyurdu. Ünüvar, “İlhan Başgöz Hocamızı kaybettik. Hocamıza Allah’tan rahmet; yakınları, sevenleri ve öğrencilerine başsağlığı diliyorum” sözünü kullandı.

İlhan Başgöz kimdir?

Halkbilimci. Akademisyen, Profesör, Araştırmacı Muharrir, Tercüman. 1923, Gemerek / Sivas doğumlu. Tam ismi Mehmet İlhan Başgöz olup, kimi yazılarında M. İlhan Başgöz imzasını da kullandı. Babası ilkokul öğretmeni Hasan Efendi, annesi Cadoğlu Türkmenlerinden Zeycan Hanım’dır. 1928’de Harf İhtilali yapıldığı sırada millet mekteplerinde okuma yazma öğrendi. On bir yaşındayken ailesi Sivas’ın merkezine göç edince birinci ve ortaöğrenimini burada tamamladı (1940). Yükseköğrenimini A.Ü. Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Lisanı ve Edebiyatı Kısmı’nda (1945) yaptı. Birebir fakültede 1946’dan 1950’ye kadar Prof. Pertev Naili Boratav’ın asistanı olarak çalıştı. 1948’de kurulan Türk Folkloru ve Halk Edebiyatı Kürsüsü’nün düzenlediği araştırmalara katıldı, doktora çalışmasına başladı. “Biyografik Türk Halk Kıssaları / Kahramanları, Teşekkülleri, Saz Şairlerinin Yapıtları ile Münasebetleri” isimli tez çalışmasıyla doktora çalışmasını tamamladı (1949). Bu ortada Folklor ve Halk Edebiyatı Kürsüsü’nün kapatılması üzerine, burslu okuduğu için, Tokat Lisesi’ne edebiyat öğretmeni olarak atandı (1950); lakin iki yıl sonra buradan da çıkarıldı.

Başgöz, Ankara’ya döndüğünde askere gitmek üzere müracaatta bulundu. Bu ortada, Türk Ceza Yasasının 141. Hususuna ters harekette bulunmak savıyla tutuklandı, yargılandı ve iki yıl karar giydi. Sekiz ay tutuklu kaldıktan sonra aftan yararlanarak hür kaldı (1953). Askerliğini bitirdikten sonra bir müddet çeşitli işlerde çalıştı, İngiltere’ye giderek bu ülkede araştırmalar yaptı. 1960’ta Ford Vakfı bursuyla Amerika Birleşik Devletleri’ne giderek oraya yerleşti.  İki yıl Los Angeles, iki yıl da California Berkeley Üniversitesi’nde araştırmacı olarak çalıştı. 1965’te Indiana Üniversitesinin Ural-Altay Lisanları Kısmı’na öğretim üyesi oldu. 1967’de doçentliğe, 1976’da profesörlüğe yükseldi ve Amerika Folklor Derneği onur üyeliğine seçildi (1983). Akabinde Türkiye’ye dönerek bir müddet de Boğaziçi Üniversitesi’nde Türk edebiyatı dersleri verdi. 1997’de emekli oluncaya kadar bu üniversitedeki vazifelerine devam eden Başgöz, 1998’den sonra Bilkent Üniversitesi’nde konuk öğretim üyesi olarak vazife yaptı ve daha sonra Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’ne geçti. Daha sonra yine Ankara’ya dönerek çalışmalarını Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde sürdürdü.

İlhan Başgöz, 1943 yılından itibaren, başta Doğu Anadolu Bölgesi (Kars ve Erzurum) olmak üzere, pek çok yerden derlediği destan, halk hikayeleri, atasözleri, bilmeceler, türkülerin yanı sıra gölge oyunu, kukla, halk dansları bahisli sinemalardan oluşan güçlü bir belgelik oluşturdu. Yaşadığı yüzyıl ve gösterdiği farklı kimlikler konusunda şimdi hakkında görüş birliğine varılamayan Karacaoğlan konusunda “Karacaoğlan geleneği” olarak özetlediği görüşleriyle bir şairin şahsilikten anonimleşmeye gidişini ele aldı. Yunus Emre, Pir Sultan Abdal üzere birçok şairle ilgili olarak yapılacak çalışmalarda faydalı olabilecek bu görüş, araştırmacılar ortasında da ilgi topladı. Başgöz’ün halk edebiyatı araştırmalarına yaptığı katkılardan biri de kelamlı kaynaklardan derlenen materyalin bir anlatı olarak ortamı ve gelenek faktörleriyle incelenmesi gerektiğini örnekleriyle vurgulamasıdır. Türk ve dünya bilmece araştırmalarına on üç binden fazla tasnif edilmiş Türk bilmecesini A. Tietze ile yayımlayarak (Bilmece: A. Corpus of Turkish Riddles, 1973) katkıda bulundu. Türk halk hikayelerini incelerken de, V. Propp tarafından geliştirilen tip ve motif odaklı yapısal araştırma tekniğine, incelemelerinde hikaye kahramanlarının temel aksiyonlarının “kriz, değişim, arama, mahzurlar, çözülüş, birleşme” başlıkları altında düzenlenmesine katkıda bulundu. Türk halk hikayelerini; “ailenin parçalanması, yeni bir aile için savaşım ve yeni bir ailenin kurulması” olarak üç temel kısım altında inceleyen Başgöz, bu kısımları kahramanların aksiyonları ile birleştirir.

Nasrettin Hoca konusundaki yaklaşımı kimi etraflarda reaksiyonla karşılanan Başgöz, Nasrettin Hoca fıkralarının yüzyılların birikimiyle olgunlaşmış bir nükte geleneğinin lisanlar ve kültürler ortası gelişmelerle oluştuğu görüşündedir. Yaşamış Nasrettin Hoca ile bu birikimlerle olgunlaşıp zenginleşerek yaşayan/yaşatılan Nasrettin Hoca’nın gerçekçi bir biçimde çözümlenmesinden yanadır. 1997’den itibaren Güre’de (Edremit-Balıkesir) her yaz halkbilim ve halk edebiyatıyla ilgili yaz kursları düzenleyen Başgöz, katılan araştırmacı ve bilim beşerlerine kendi çalışmalarında uyguladığı metotları ve bilim alanındaki yeni gelişmeleri aktardı.

Başgöz’ün yazıları, Türkiye’de Dost, Yeni Ufuklar, Türk Lisanı, Milliyet-Sanat gibi mecmualarda yer aldı. Kendisine 1997 yılında Kültür Bakanlığının Üstün Hizmet Mükafatı, 2000 yılında Hacı Bektaş Veli Dostluk ve Barış Ödülü ve 2004 yılında TÜBA Bilim Ödülü verildi.