Afrika’da bağımsızlığını ilan eden ülkelerde on yıllar boyunca darbeler yaşandı, lakin yakın devirde askeri darbeler eskisinden daha sık yaşanmaya başladı.

Sudan’da bu yıl iki emsal olay yaşandı, birincisi Eylül’de, askeri darbe teşebbüsü başarısız oldu, sonuncu darbede ise General Abdülfettah Burhan geçiş hükümetinin sivil kolunu feshetti ve iktidarı büsbütün ele geçirdi.

Gine’de Devlet Lideri Conde Eylül’de ordu tarafından devrildi ve komşu ülke Mali’de bir yıldan kısa bir mühlet içinde ordu iki müdahalede bulundu, en yakını Mayıs ayında yaşandı.

Nijer’de Mart ayında, devlet başkanlığı yemin merasiminden birkaç gün evvel bir darbe teşebbüsü önlendi.

Pekala, kıtada askeri müdahalelerin sayısı arttı mı?

Bir darbe, ne vakit darbe olur?

Darbe için yapılan bir tarif, “ordunun yahut öteki sivillerin, misyondaki önderlerin iktidarına son vermek için yasadışı ve aleni müdahalesi” olarak geçiyor.

Bu teşebbüslerin yaklaşık yarısı başarılı oldu, burada muvaffakiyet, yedi günden uzun iktidarda kalmak olarak tanımlanıyor.

Getty Images Zimbabve’de 2017’de Devlet Lideri Mugabe askeri darbeyle devrildiğinde de kutlamalar düzenlenmişti.

Batı Afrika’da Burkina Faso, darbe teşebbüslerinin en başarılı olduğu ülke pozisyonunda. Ülkede ordu yedi kere iktidarı ele geçirdi, sadece bir darbe teşebbüsü başarısız oldu.

Zimbabve’de 2017 yılında düzenlenen askeri müdahalede Robert Mugabe’nin 37 yıllık iktidarına son verildi.

Önderlerden Tümgeneral Sibusiso Moyo, o devir televizyon ekranlarına çıkıp yapılanın askeri müdahale olmadığını söyledi.

Bu yıl Nisan ayında, Çad Devlet Lideri Idriss Deby’nin vefatından sonra ordu oğlunu, askeri geçiş kuruluna başkanları de etmesi için, süreksiz devlet lideri olarak atadı. Muhalifler bu hareketi “hanedan darbesi” olarak tanımladı.

Afrika’da artık daha az sayıda darbe yapılıyor?

Afrika kıtasında 1960-2000 yılları ortasında ortalama her dört yılda bir darbe yapıldı.

Mahamat Idriss Déby Itno, Nisan 2021’de Çad’da ordu tarafından babasının yerine devlet lideri olarak atandı.

Jonathan Powell, Afrika ülkelerinde bağımsızlık sonrası yaşanan istikrarsızlık göz önünde bulundurulduğunda bunun şaşırtan olmadığını söylüyor:

“Afrika ülkelerinde darbeler için ortak şartlar var, yoksulluk ve zayıf ekonomik performans üzere. Genelde bir ülkede bir darbe olduğunda, bu öteki darbelerin de habercisidir.”

Afrika’da 2019’dan evvelki yirmi yıl içinde ise ortalama iki yılda bir darbe oluyordu.

2020’de sırf bir darbe olmuştu, bu yıl ise altı darbe, bir de darbe teşebbüsü yaşandı.

Sudan’daki son darbe öncesi, Çad’da, Mali’de, Gine’de başarılı darbeler olmuştu, Nijer ve Sudan’da askeri müdahale teşebbüsleri.

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Eylül ayında “askeri darbeler geri dönüyor” uyarısı yaptı ve askeri müdahalelere karşı memleketler arası toplumu birlik olmamakla suçladı.

Guterres, “Jeopolitik ayrılıklar memleketler arası işbirliğini baltalıyor… Cezasız kalındığı hissi oluyor” dedi.

Kwazulu-Natal Üniversitesi’nden Ndubuisi Christian Ani, uzun mühlet iktidarda kalan diktatörlere karşı ayaklanmaların Afrika’da darbelerin dönüşü için fırsat olduğunu söylüyor:

“Halk ayaklanmaları her ne kadar halkın öncülüğünde gerçekleşse de ve her ne kadar yasal olsa da genelde muvaffakiyetleri, ordunun aldığı kararlar tarafından belirleniyor.”

En çok darbe hangi ülkelerde yaşandı?

Sudan, Afrika’da en çok darbenin ve darbe teşebbüsünün yaşandığı ülke. Toplam 17 darbe teşebbüsünün beşi muvaffakiyetle sonuçlandı. Bu sayı, birkaç gün evvel gerçekleşen darbeyi kapsamıyor.

Sudan’da eski başkan Ömer el Beşir 2019’da aylar süren ayaklanmaların akabinde devrildi.

Beşir de iktidara 1989’da askeri darbeyle gelmişti.

Nijerya’da da çok sayıda askeri darbe yaşandı.

Ülkenin bağımsızlığını kazanmasının akabinde, Ocak 1966 ile General Sani Abacha’nın 993’te iktidarı ele geçirmesi ortasında sekiz darbe yaşandı.

Fakat 1999’dan bu yana Afrika’nın en kalabalık ülkesi Nijerya’da iktidar değişimi daima demokratik yollarla oldu.

Burundi’nin tarihinde de 11 farklı darbe düzenlendi. Darbeler çoğunlukla Hutu ile Tutsi toplumları ortasındaki tansiyon sonucu yaşandı.

Sierra Leone’de 1967 ile 1968 ortasında üç darbe oldu, bir başkası de 1971’de düzenlendi. Ülkede 1992 ile 1997 ortasında da beş darbe teşebbüsü yaşandı.

Gana da darbe tecrübesine sahip. Geçtiğimiz yirmi senede ülkede sekiz darbe oldu. Birincisi 1966’da, Kwame Nkrumah iktidardan devrildiğinde düzenlendi. Sonraki yıl da orduda düşük rütbeli yetkililer başarısız bir darbe teşebbüsünde bulundu.

Genele bakıldığında, Afrika en çok darbenin yaşandığı kıta oldu.

Dünya genelinde 2017’den bu yana yaşanan 11 darbeden, bu yıl Şubat ayında Myanmar’da yaşanan dışında hepsi Afrika’da düzenlendi.

T24