Libya’da 2014’ten geçen ay ilan edilen ateşkese kadar savaşan iki tarafın temsilcileri bugün Cenevre’de, Birleşmiş Milletler (BM) öncülüğünde bir ortaya geldi.

Libya’da Trablus’taki BM’nin tanıdığı Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) ve Tobruk’taki Temsilciler Meclisi’nin geçen hafta Kahire’de tamamladığı görüşmelerin farklı bir ayağına, bugün askeri temsilciler Cenevre’de devam ediyor.

2014’ten bu yana savaşan UMH’ye bağlı ordu ve Tobruk tarafından desteklenen Halife Hafter’in ordusu, 21 Ağustos’ta ateşkes ilan etmişti. Ateşkes için uzlaşılan kaideler ortasında Sirte ve Cufra kentlerinin silahsızlandırılmış bölge ilan edilmesi, 7 aydan fazladır askıda olan petrol üretiminin yine başlatılması, 2021’de seçimler yapılması ve yabancı güçler ile paralı savaşçıların ülke topraklarından ayrılması da var.

Kahire’de seçime gidiş süreci masaya yatırılırken olumlu bir adım atılarak ülkedeki en büyük petrol rafinerisi tekrar faaliyete başlamıştı.

Bugün de taraflar Cenevre’de Sirte ve Cufra’daki son durum ile ülkedeki yabancı güçlerin ayrılmasının şartlarını görüşüyor.

• Libya’da ateşkes: AB ‘ateşkes yeni bir umut yarattı, dış müdahaleler sona ermeli’ dedi
• Sirte neden kıymetli?
• Türkiye, Libya’da ilan edilen ateşkes sonrası neden sessiz kaldı?

UMH’ye bağlı orduyu Türkiye ve Katar destekliyor. Türkiye, Kasım 2019’da UMH ile imzalanan askeri ve güvenlik işbirliği muahedesi kapsamında ülkeye “eğitim ve istişare maksatlı olduğunu açıkladığı” askeri yetkililer gönderiyor.

Hafter’in en büyük destekçileri ise Rusya, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Fransa. BAE’nin fonladığı bir Rus özel şirketi olan Wagner, Libya’ya paralı savaşçı gönderiyor. Hafter silah ve maddi dayanağı de bu ülkelerden alıyor.

Taraflar birbirini Libya’ya yönelik silah ambargosunu delmekle suçluyor.

14 Ekim’de Avrupa Birliği yetkilileri, Wagner’in sahibi ve Rus devlet lideri Vladimir Putin’e yakınlığıyla bilinen iş insanı Yevgeny Prigozhin’in, “Libya’daki durumun istikrara kavuşması için açıklanan önleyici adımlar” kapsamında yaptırımların amacında olduğunu açıklamıştı.

• Wagner Kümesi: Libya’daki Rus paralı askerler hakkında neler biliniyor?
• Libya’daki en kıymetli siyasi aktörler hangi ülkeler ve kim, ne istiyor?
• Libya’da çıkış mümkün mü?

Tunus’ta taraflar birinci sefer birebir masada olacak

Siyasi ve askeri heyetlerin görüşmelerini tamamlamasının akabinde amaç, Kasım ayı başında Tunus’ta iki tarafın önderlerini birinci kere tıpkı masaya oturtmak.

Birleşmiş Milletler’in açıklamasına nazaran Libya misyonunun başındaki Stephanie Williams, ülkenin her bölgesindeki valiler ve lokal yöneticilerle bir ortaya geldi. Williams’ın yaptığı görüşmelerde tüm önderlerin Tunus’ta başlayacak sürece dayanak verdiği ve müzakerelere katılacağı açıklandı.

Daha evvel Berlin, Moskova ve İtalya’da yapılan görüşmelerde UMH Başbakanı Fayez el Sarrac ve Trablus hükümetine karşı savaşan Halife Hafter katılmış lakin iki isim, birebir odada ya da birebir masa etrafında bir ortaya gelmemişti. Görüşmeler arabulucular tarafından yürütülmüştü.

Sarrac Ekim ayı sonunda istifa edeceğini duyurdu. Tunus’ta yapılacak görüşmelerde hem UMH’den, hem de Tobruk’taki meclisi temsilen kimin katılacağı şimdi netleşmedi. Yılın başından bu yana alanda güç kaybeden Hafter de şimdi katılacağını duyurmadı lakin tüm bu taraflardan üst seviye temsilcilerin katılması bekleniyor.

BM’nin açıklamasına nazaran maksat “en süratli formda seçimlere gidilmesi.”

Kahire’de anayasa görüşmelerinin birinci ayağı yapıldı

Seçime giden geçiş sürecinin kriterlerini belirlemek için de geçen hafta Mısır’ın başşehri Kahire’de, Trablus’taki Yüksek Devlet Kurulu ve Tobruk’taki Temsilciler Meclisi heyetleri ortasında görüşmeler yürütüldü.

11 Ekim’de başlayan ve üç gün süren görüşmelere, 2014’te yeni anayasa oluşturulmasına katkıda bulunması için BM’nin belirlediği 60 kişilik komiteden temsilciler de katıldı. 2014’ten bu yana bir bakıma fonksiyonsuz kalan kurulun yine devreye girmesi ve görüşmelerin birinci evresinin tamamlanmış olması, kıymetli bir adım.

Kurul, 2017’de bir taslak metin oluşturmuş fakat hiçbir vakit referanduma gidilememişti. Lokal Libya basınına nazaran taraflar Kahire’de, bu taslak metnin üzerinden bir referanduma gidilmesini görüştü.

• Dışişleri Bakanlığı, AB’nin Türk şirketine uyguladığı Libya yaptırımını eleştirdi
• Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti Başbakanı Fayez el Sarrac istifa edeceğini açıkladı

El Şarara petrol alanı açıldı

Libya Ulusal Petrol Şirketi (NOC) de 11 Ekim’de, ülkenin en büyük petrol alanlarından biri olan El Şarara’nın aylar sonra yine çalışmaya başlayacağını açıkladı.

Ağustos ayındaki ateşkes muahedesi sonrası 18 Eylül’de Hafter ve UMH’nin baikan yardımcısı Ahmet Mitig, aylardır yapılmayan petrol ihracatının tekrar başlaması üzerine muahedeye vardıklarını duyurmuş ve eylül ayında daha küçük çaptaki başka petrol alanları açılmıştı.

Açıklamanın akabinde sahayı işleten Akakus isimli şirket, tekrar üretime geçmek için çalışmalarına başladı.

Reuters haber ajansına konuşan bir OPEC yetkilisi, Libya’daki petrol üretiminin 2021’de günlük 1.1 milyon varile yükselmesini beklediklerini söyledi. Daha evvel varsayım günlük 600 bin varildi.

Halife Hafter, Ocak 2020’de Berlin’de toplanan Libya Konferansı sırasında masada elini güçlendirmek için kendi denetimindeki tüm petrol yataklarını, petrol dolum tesislerini ve limanlardaki terminalleri kapatmıştı.

Bingazi’den uçuşlar başladı

Ateşkes muahedesinin akabinde taraflar ortasında çok taraflı yrütülen görüşmelerin yanı sıra, petrol alanlarının açılması üzere işbirliği adımları da atılıyor.

Bunlardan biri de Bingazi’de iki yıla yakın müddettir kapalı olan havalimanının açılması oldu. Libya’nın başşehri Trablus ile Bingazi yakınlarındaki Benina Havalimanı ortasındaki uçuşlar, 16 Ekim prestijiyle tekrar başladı.

UMH’nin toplumsal medya hesabından yapılan açıklamada “Trablus’taki Mitiga Havalimanı’ndan kalkan Afriqiyah Hava Yolları’nın bir uçağı cuma günü Benina Memleketler arası Havalimanı’na indi” denildi.

Havalimanının açılması görüşmelerini de, petrol alanlarında olduğu üzere Ahmet Mitig yürüttü.

Libya’da ne olmuştu?

2011’de ayaklanmalar sonrası on yıllardır iktidarda olan Muammer Kaddafi’nin devrilmesi sonrası ülkede siyasi karmaşa sürdü.

2014’te yapılan seçimlerde Temsilciler Meclisi oluşturulmuş, lakin bir evvelki idare organı Genel Ulusal Kurul seçim sonuçlarını tanımayarak Trablus’u kuşatmıştı. Temsilciler Meclisi üyeleri Tobruk’a kaçarak meclisi burada tekrar ilan etti.

Aralık 2015’te Fas’ın Suheyrat kentinde imzalanan mutabakatla Temsilciler Meclisi yasama organı olarak belirlendi ve Ulusal Mutabakat Hükümeti oluşturuldu. Mart 2016’da UMH, iki taraftan da güvenoyu alarak Trablus’ta çalışmaya başladı.

Lakin 2014’te Mısır’ın dayanağıyla Bingazi’de Torbuk’taki yürütme organına bağlı ordusuyla ülkenin batısına hakikat ilerleyen ve geniş topraklarını hakimiyetine alan Halife Hafter’in ilerleyişi sürünce, Temsilciler Meclisi UMH’den dayanağını çekti.

Ülke o tarihten bu yana doğu ve güneyinde büyük bir bölgeyi denetim eden Hafter ile Tobruk’taki Temsilcisi ve Trablus’taki UMH ortasında adeta ikiye bölünmüş durumda.

İki ordu ve iki meclisin dışında ülkede iki de Merkez Bankası var.

Hafter, Nisan 2019’da Trablus’a yönelik operasyon başlattığını duyurdu. Kentin sonlarına geldiği sırada, 2019 sonunda Türkiye’nin UMH’ye dayanağı başladı ve Hafter birçok bölgede güç kaybederek geri çekildi. Hafter, Mayıs ayında resmen geri çekildiğini açıkladı.

O tarihe kadar Rusya, Türkiye, Avrupa ülkeleri ve BM öncülüğünde yürütülen müzakere masalarında Hafter çekimser davrandı. Haziran 2020 sonrasında ateşkes davetlerini yapan Hafter’in kendisi oldu. Ağustos ayında varılan ateşkes kapsamında karşılıklı yapan adımlar atılıyor.

• Ankara ve Trablus, Hafter’le müzakereye kapıları kapattı
• Libya’da ateşkes neden olmadı, Ankara’nın beklentisi ne?
• Hafter’in ‘Türk amaçlarına yönelik hava operasyonu başlayacak’ dediği Libya’da neler oluyor?
• Libya’nın başşehri Trablus’u ele geçirmeye çalışan General Halife Hafter kimdir?

T24