“Geçen sene kuraklık yüzünden 500 bin lira ziyan ettim. Bu sene de bu türlü olursa borçları ödemek için mecburen tarlayı satacağız. “Çiftçi iktisadın bel kemiğidir” diyorlar. Hâlbuki çiftçinin belkemiği kırıldı. Hiç birşeyimiz kalmadı”

Diyarbakır’ın Sur ilçesine bağlı Köprübaşı Köyü’nde yaşayan 48 yaşındaki Gıyasettin Bakır, çiftçinin son yıllardaki durumunu bu sözlerle anlatıyor. “Bereketli hilal” olarak bilinen Mezopotamya ovasında, bin 200 dönümlük toprağında mercimek eken Bakır, kuraklık, artan maliyetler ve banka borçları nedeniyle güç günler yaşıyor. Geçen yıl kuraklıktan ağır darbe yiyen ve susuz tarım yaptığı eserlerin birden fazla yanan Bakır’ın umudu bu yılki ekimdeydi. Bu yıl tarlasını tekrar ekecek, iyi randıman alınca da tüm borçlarını ödeyecekti. Lakin ülkede yaşanan ekonomik gelişmeler bir sefer daha onu umutsuz bıraktı.

Gübreye artırım üstüne artırım

Türkiye’nin tahıl ambarı olan Güneydoğu’da çiftçilerin birçoklarının durumu Gıyasettin Bakır’dan farklı değil. Kuraklık nedeniyle geçen dönem hasat yapamayan ve milyonlarca lira ziyana uğrayan çiftçiler, bu yıl da önemli bir krizle karşı karşıya. Krizin nedeni gübre fiyatına gelen fahiş artırımlar. 2020 yılının hasat döneminden bugüne kadar geçen 16 aylık müddette gübreye 37 kere artırım yapıldı. Üstelik son artırım, tam da çiftçilerin ekim yaptığı periyotta geldi. Yeni artırımlarla birlikte, taban gübresi denilen ve ekim sırasında kullanılan Dap gübrenin ton fiyatı 16 ayda iki bin 200 liradan 11 bin liraya yükseldi. Bahar aylarında kullanılan üre gübrenin ton fiyatı 16 ayda bin 800 liradan 13 bin liraya, yeniden baharda kullanılan can gübrenin fiyatı ise bin liradan 8 bin liraya yükseldi.

Bahar aylarında daha fazla artırım kaygısı

Uzmanlar, şimdi kullanım vakti gelmeyen üst gübre fiyatlarına daha fazla artırım

“Çiftçiler bu sene buğday ve arpa üretimlerini kısarak kırmızı mercimek ve nohut alanlarını arttırma yoluna gittiler. Çiftçi aslında kuraklıktan çıkmış. 62 vilayetimizde kuraklık meydana gelmiş. Hangi parayla bu gübreyi alıp tarlasına atacak? Bakanlık, yılda yaklaşık 15 milyon ton hububat ve baktiyat ithal ediyor. Sanayiciye bunu yüzde 40 ziyanla satıyor. Bir milyon yahut 500 bin ton gübreyi ithal edip, düşük fiyata çiftçiye satabilirdi. Bunu yapmadı ve hala izlemeye devam ediyor. Şayet siz çiftçinizin yanındaysanız çiftçi neden gübresiz ekim yapıyor, neden gübre alamıyor? Çiftçinin yanında olmak bu değil.”

Güneydoğu’da gübresiz ekim

Merkez Bankası’nın faiz kararının akabinde dövizde yaşanan süratli yükseliş gübreye gelen artırımların ana sebebi olarak görülüyor. Gübre fiyatlarının artması ise çiftçilerin birçoklarını bu yıl gübresiz ekim yapmak zorunda bıraktı. Gübresiz ekim üretimin neredeyse yarı yarıya düşmesi manasına geliyor. Lakin, ağır maliyetlerle boğuşan çiftçilerin diğer dermanı de yok. 72 yaşında olan ve 50 yıldan fazla müddettir tarımla uğraşan Abdurrahman Sakin o çiftçilerden biri. Her yıl 3 bin dönüm arazi eken Sakin, atalarından kalan çiftçiliği tüm zorluklara karşın bırakmak istemiyor. Geçen yıl kuraklık nedeniyle 1,5 milyon lira ziyan eden Dingin maliyetlerle nasıl başa çıkacağını bilmiyor.

“Ben iki bin dönümden fazla buğday ektim. En az 50-60 ton bahar gübresi lazım. Gübre bu kadar kıymetli olmuş ki, bu para nereden gelecek? Esasen bu yıl da yağmur yağmazsa biz yanmışız. Çiftçinin durumu şu an çok berbattır. Çiftçinin durumu berbatsa milletin de durumu makus olur. Zira gelecek sene şayet berbat bir durum olursa ben mecburen bunun yarısını ekerim. O vakit fiyatlar daha artar. Şayet biz gübre vermezsek randıman yüzde 50 düşüyor”

“Şu an iyi günlerimizi yaşıyoruz”

Gübre fiyatlarındaki fahiş artırımların ekim yapamaz duruma getirdiği çiftçiler ya hiç gübre kullanmıyor, ya da daha az kullanıyor. Fakat uzmanlar, gübresiz ekimin önümüzdeki hasat döneminde rekolteyi önemli oranda etkileyeceği, bunun da piyasaya ve sofralara artırım olarak geleceği görüşünde. Faik Toy, gübresiz ekilen buğdayın randımanında dekar başına 200, kırmızı mercimekte 100 kilogram randıman kaybı olacağını belirtiyor. Gelecek yıl gübre kuraklığı yaşanacağına dikkat çeken Toy, hem daha az eserin piyasaya çıkacağını, hem de gübre fiyatleri arttığı için direkt eser fiyatlarının da artacağını belirtiyor.

“Ürün fiyatları çok yükselecek. Yani biz şu an iyi günlerimizi yaşıyoruz. Önümüzdeki yıl artırım üstüne artırımlar görecez. Yani tüketici pazara gittiğinde eli boş çıkacak. Ekmek fiyatı benim varsayımlarıma nazaran asgarî 5 TL’yi görecek. Esasen tüketicinin alım gücü yok. Alım gücünü yükseltme istikametinde bir adım atılmıyor. Çiftçi aslında bitti. Önümüzdeki sene tüketici feryat figan edecek.

“Mecburen tarlayı satacağız”

Önümüzdeki yıl gübresiz ekim nedeniyle buğday rekoltesinde 3,5 milyon ton düşüş bekleniyor. Bu düşüşün sebeplerinden biri de artırımlarla başedemeyen çiftçilerin daha fazla gübre isteyen buğday yerine mercimek ekimine yönelmesi. Lakin, bölgede kırmızı mercimeğin de değerli bir kısmı gübre dökülmeden ekiliyor. Geçen yıl buğday ve arpa eken Gıyasettin Bakır da bu yıl mercimeğe yönelen çiftçilerden. Bakır, artık artırımlara yetişemediği için gübresiz ekim yaptığını söylüyor.

“Gübre olmazsa randıman alamayız. Gübre olursa yüzde yüz fark eder. Mesela dönüm başına 17-18 kilo mercimek atıyoruz. Gübre atsaydık yazın dönümde 200 kilo kaldırırdık. Şimde gübresiz olduğu için 100 kilo alabiliriz. Doğal o da Allah’tandır. Herkes perişan, herkes borç altında. Artık ben ekiyorum, ziyandayım. Mecburen çekeceğiz. Bu sene de Allah vermezse, borçları vermek için mecburen tarlayı satacaz.”

Gübre firmaları, fiyatlardaki artışın döviz kurundaki yükselme ve milletlerarası piyasalardaki sorundan kaynaklandığını söylüyor.

Felat Bozarslan/Diyarbakır

© Deutsche Welle Türkçe

T24