TBMM Lideri Mustafa Şentop, Türkiye’nin birinci imzacısı olduğu İstanbul Sözleşmesi’nden Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan‘ın kararıyla çekilmesine ait soruyu yanıtlarken, “Uluslararası mukavele ile bayana karşı şiddetin önlenmesini birbirine eşitlemek hakikat değil dedim. Mesela İngiltere’de mukaveleyi onaylamamışlar. İmzalamayan ülkeler var mesela. Bunlar bayana karşı şiddeti önemsemiyor mu? Kontratın bunları azaltıcı bir tesiri olduğunu söyleyebiliyor muyuz? Söyleyemiyoruz” açıklamasını yaptı.

Habertürk’te Muharrem Sarıkaya ve Serap Belet’in sorularını yanıtlayan Şentop, güçlendirilmiş parlamenter sistem tartışmalarına da değinirken, “Parlamenter sistemle ilgili yapılan teklifler somutlaşmış teklifler değil. Yeni Anayasa tartışmasının değerli olduğunu söylemek isterim. 91’de birtakım siyasi partilerin teklifleri vardı. Somut bir metin gelsin dediğinizde orada bir zahmet ortaya çıkıyor” dedi.

Şentop’un konuşmalarından öne çıkan başlıklar şöyle:

“Konferansın dördüncüsü yapıyoruz. Birincisi İslamabad, ikincisi Tahran, üçüncüsü İstanbul’da yapıldı. İran İstanbul’daki toplantıya katılmamıştı. Geçen yıl salgın hasebiyle yapamadık. Çin, Pakistan, Afganistan, İran, Türkiye, Rusya, Irak dahil oldu. Uzun başlığı var ‘Terörle Çaba ve Bölgesel İlişkinin Güçlendirilmesi’. Cürüm işleyen uyuşturucu dahil olmak üzere parlamento liderleri olarak ne yapılabileceğine dair… Bu ülkelerin teşebbüsüyle oluyor. Kurumsallaşmış toplantı şimdi değil. Bir nevi müzakere tabanı. Öbür ülkelerden de talep var. Onlarla ilgili kararlar bu toplantılarda alınıyor. Biraz hibrit bir toplantı olacak. Fiziken yahut videokonferans yoluyla katılanlar olacak. Yeterli bir çalışma olacağını düşünüyorum. Meclis Başkanlığının başkanlığından ülkeden heyetler geliyor.

Nihayetinde ortak bildiri yayınlıyoruz. Toplantıların kurumsallaşmasını istiyoruz.

Bir nevi soft diplomasi diyebiliriz. BM başta olmak üzere birçok milletlerarası kuruluş var. Parlamenterler Ortası Birlik diyebiliriz. 1978’de kurulmuş. Hala dünyanın en eski memleketler arası kuruluştur. Sonuç alıcı bakımından kısa vadede çok verimli olmasa da, görüşmelerin müzakereleri açıcı, genişleşitici, derinleştirici bakımından. Ülkelerle ilgili sınırlama yok. Katılacak ülkelerin mutabakata varılması prensibi var.

Sanıyorum 2 ay kadar oluyor. Filistin Büyükelçiliği’nden İsrail’deki cezaevinde yer alan Filistinlilere aşı yapılmadığına, bu bahiste bir teşebbüste bulunmama dair bir mektup gelmişti. Gerisinden bir mektup daha geldi Filistinliler’den. Sayın Cumhurbaşkanı ve Dışişleri yetkilileriyle istişare ettik. Nihayetinde İsrail’de Filistinlilere aşı yapılmasına dair İsrail Meclis Lideri’ne mektup gönderdik. Arkadaşlarımız takip ediyor.

Tek başına parlamentoların tahlil üreteci olduğunu söylemek biraz sıkıntı lakin. Tahlil sürecinin gelişmesinde parlamentoların kıymetli roller üstlenmesi mümkündür. Son vakitlerde Covid salgını süreci yavaşlattı lakin tekrar de toplama baktığımızda büyük ölçüde parlamento inisiyatifiyle gelişen çalışmalar olduğunu görüyorum.

Kongreye telgraf çektim. Ben AK Parti üyesiyim. Bu tarafsızlık Anayasa’da çerçevede çizilmiş bir tarafsızlık. Mesela Meclis Bakanı partisinden istifa etmiyor. Mensubu olduğu siyasi partinin Meclis içi ve dışındaki toplantılarına katılamaz diyor Anayasa. Yönetirken yapmış olduğu işlerde tarafsızlık öngörülüyor. Parti üyesi olmam hasebiyle telgrafla kongreye muvaffakiyet dileklerimi ilettim. Bu yıl yapılan kongreler 2023 hatta 2024 lokal seçimlere partileri taşıyacak kongreler bunlar. Sayın Cumhurbaşkanımızın genel lider olarak seçilmesini kutluyorum, arkadaşlarımıza muvaffakiyetler diliyorum.

Son vakitlerde bütün dünyada hem ülke içi hem milletlerarası gündemlerin süratli biçimde değiştiğini görüyoruz. 20. yüzyılın bir statükosu vardı. 2 Dünya Savaşı’nın oluşturduğu statüko. İki kutuplu dünya vardı, herkesin yeri aşikardı. Çok dinamik alakalar ağı yoktu. O kutuplar içerisinde ülkeler ortasında ilgiler vardı. Dünya sorunlarıyla ilgili olarak çok fazla siyaset üretmeye gereksinim yoktu. Blokların siyasetleri muhakkaktı ve siz o siyasetlerin içinde yer alırdınız. Bir taraftan bir tansiyon bir taraftan konfor vardı. Ancak 90’lardan itibaren o bozuldu. Artık kimilerine nazaran çok kutuplu kimilerine nazaran kutupsuz bir dünya mevcut. Yeni bir dünya sisteminin oluşması gerekiyor. Yeni siyasetler üretme mecburiyeti var. Türkiye’de iç siyaset, dış siyaset diye bir ayrım sözkonusu değil. Bir kelam vardır ‘hiçbir iç siyaset görmedim ki dış siyasetle alakalı olmasın’ diye. Günümüz dünyasında bunu çok rahat söyleyebiliriz. Bu bakımdan geçtiğimiz hafta yaşananların, önümüzdeki haftalarda da buna benzeyen vakit zaman ağır gündemi olacağını düşünüyorum.

Evvel bir niyetin olması lazım yeni anayasa yapma konusunda. 2011 seçiminden sonra Uzlaşma Komitesi oluşturulmuştu. Bütün partilerin eşit temsille katıldığı, 25 ay üzerinde çalışıldığı ve 59 unsur üzerinde mutabakat sağlanmıştı. Yüzde 40’ın üzerinde bir kısmıdır Anayasa’nın. O vakit da AK Parti’yi kurulda temsil eden üç şahıstan birisi bendim. AK Parti’nin önerisi Başkanlık sistemi üzerindeydi. Gerçekten referandumda kabul edilen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin birinci metni odur. Uzlaşılan noktalarda ağırlaşmak lazım. Bir tahlil yolu bulunabilir. Temel sıkıntı de şudur, millet yetki vermiş Meclis’e, seçmiş temsilcilerini göndermiş. Aşikâr sayıyı sağlayarak Anayasa’yı değiştirebilirsiniz demiş. Üçte ikiyi geçtiği vakit referanduma gerek yok. Anlaşırsanız bana gelmeden bu işi yapabilirsiniz demiştir. Anlaşılan hususlarda bu türlü bir yol izlenebilir.

O devirde anlaşılan unsurlar üzerinden gitmek kolay değil. Partilerin birtakım revizeleri olacaktır. Tahminen hususun, kapsamı, cümleleri üzerinde değişiklikler olabilir. Öbür taraftan parlamenter sistem üzerine demek çok gerçek değil. Temel haklar, siyasi haklarla ilgili düzenlemelerdir. Başka tarafta yargı ile ilgili, ekonomik toplumsal düzenlemeler vardı. Hangi hükümet sistemi olursa olsun uygulanabilecek kararlardı. Artık ben bu sistemi savunuyorum. Anayasamızda geçerli olan bir sistem. 2012’de bu metni kaleme alanlardan birisiyim ben. Parlamenter sistemle ilgili yapılan teklifler somutlaşmış teklifler değil. Yeni Anayasa tartışmasının değerli olduğunu söylemek isterim. 91’de kimi siyasi partilerin teklifleri vardı. Somut bir metin gelsin dediğinizde orada bir badire ortaya çıkıyor. Uzlaşma Kurulu’nda bir kısımla ilgili siyasi partilerin hazır metin getirmesi gerekiyordu. Birtakım partilerin metin getiremediği için toplantıların ertelendiğini gördüm. Parlamenter sistem dediğinizde, dünyada birbirinden çok farklı onlarca model çıkabilir. Nasıl bir şey öngördüğünüzü fakat somut hususlara döktüğünüzde anlayabiliyoruz. Bu tartışmalar ciddiye alınmalı, sonuç olur, olmaz. Sonuç almak kesinlikle gaye olmalı ancak somut bir metin ortaya çıkmalı.

Somut çalışma olarak bir şey görmedim. Parlamenter sistem mâlum Türkiye parlamenter sistemde idi diyebiliriz. 1982’den sonra 2007’ye kadar farklı görüşler ortaya koyan, yarı başkanlık diyen kimi siyaset bilimciler vardı. 2007’den sonra Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi. O yetkilerle Cumhurbaşkanının yarı başkanlığa geçtiğini söyleyenler de vardı.

Parlamenter sistem dediğinizde nasıl bir parlamenter sistem istiyorsunuz? Geliştirilmiş, iyileştirilmiş, güçlendirilmiş sözler soyut. Sizin önerdiğiniz parlamenter sistemde Cumhurbaşkanını kim seçecek mesela… Olağan karar verici ben değilim. Bunu siyaset lisanıyla tartışmak kolay. Ben diyorum ki, tartışmanın somut tartışmaya çevrilmesi için sayın Cumhurbaşkanının yeni anayasa tartışması bir fırsattır. Sanki evvelki sisteme mi görülmek isteniyor, yoksa öteki bir şey mi? Güçlendirilmiş parlamenter sistemi derken neyi kast ediyorsunuz? Hükümetlere kararname yetkisi verilir güçlendirilmiş parlamenter sistemde. Bu verilecek mi? Birtakım açıklama yapan, parlamenter sistemi isteyen siyasetçiler kararname olmaz diyor. Güçlendirilmiş sistemde hükümete düzenleme yetkisi veren konudur. Bu olmaz diyorsanız, o vakit ne olacak. Bu sistemde güçlendirilen nedir, yürütmedir. Yürütmenin güçlendirilmesidir. Somut bir şey ortaya konmak lazım. Yeni anayasa tartışmaları bu manada bir fırsattır.

Başkanlık sistemi ile senatonun ayrılmaz ikili olduğunu söylemek hakikat değil. Senatolar federal sistemin ögesi olarak karşımıza çıkıyor. Olabilir fakat bizde senato deneyimi beğenilen bir deneyim değil. Bilhassa yasama süreçlerini zorlaştırdığı için. Elbet tartışılabilir. Başkanlık sisteminin zarurî bir sonucu değil senatonun varlığı. Senatonun sisteme katabileceği çok özel bir nitelik yok kanaatimce.

Milletlerarası antlaşmaların hukuk sistemimizde nasıl onaylandığı, bunlardan nasıl çıkılacağına dair hususlarda bugün yazan arkadaşlar daha evvel de makaleler yazmış. O vakit söylediklerinle bugün yazılanlar ortasında çelişkiler var. Anayasa’nın 90. unsuruna nazaran üç adım var. Birinci adım imzalanma etabı. Bu yürütmenin yetkisindedir bizde. Ya Dışişleri Bakanı, hükümet yetkilisi yahut diplomat imzalar. İkinci evresi mutabakatın onaylanmasının uygun bulunması. Bu parlamento yetkisindedir. Bunu biz kanunla yapıyoruz. Üçüncü kademe onaylanma basamağı. Burada da yetki daha evvel Bakanlar Şurası’ndaydı artık yeni sistemde Cumhurbaşkanında. Cumhurbaşkanı onayladıktan sonra yürürlüğe girer. Meclis’in uygun bulması onaylama müsaadesi veriyor. Cumhurbaşkanı onaylamayabilir. Parlamento etabı onaylamayı zarurî kılan bir kademe değildir. Mesela Romanya ile Hür Ticaret Mutabakatı yapmışız. Meclis uygun bulmuş. Ortadan 5 yıl geçmiş. Bakanlar Şurası bu muahedenin feshi diye karar çıkmış, vazgeçilmiş. Mevzuat ve uygulama bu formda. Bakanlar Konseyi kararıyla vazgeçilmiş kararla ilgili tekrar bir kanun çıkarılmasının örneği yok.

Bu mevzuyu şaşkınlıkla izliyorum. Bu kararname değil, Cumhurbaşkanlığı kararı. Bir idari süreçtir. Bununla ilgili Danıştay’a başvurulabilir. Burada şaşırdığım konu şudur. Birinci sefer karşılaştığımız, hukukta birinci kez karşımıza çıkan sorunu teorik olarak tartışıyormuşuz üzere yapıyoruz. 1963’den beri Türkiye’de uygulanan bir sistem var. 1990’lı yıllarda da var, yakın vakitte da var. Örnekler üzerinden gidersek sorun kalmıyor. Yeni bir mevzuat hazırlıyoruz, bu mevzuyu nasıl yapalım dendiğinde amenna. 1997 tarihli merhum Süleyman Demirel imzasıyla sona erdirilen muahedeler var.

Meclis’in onaylamasıyla milletlerarası kontrat uygulamaya girmiyor. Bu gerek kaidedir. Uygun bulma kanunu olmadan Cumhurbaşkanı onaylamaz. Uygun bulma kanunu olması Cumhurbaşkanının onaylamasını zarurî kılmıyor. Onayladıktan sonra da vazgeçebilir.

Mantıkta mümkün, mümkün ortasında bir fark vardır. Marmara denizinde ayran yapabilmek mümkün müdür, mümkündür, kâfi yoğurt bulursanız yapabilirsiniz. İhtimal ise gerçeklerden hareketle yapılabilecek bir şeydir.

Bu bir süreçtir, gerekli değerlendirmeler yapılır sonuçta bir kişi imza atar. Burada kontrat imzalanıyor o vakit, o tarihte ve onaylanıyor. Yaşanan süreç içerisinde kontratın gerek Türkiye içerisinde gerekse Türkiye dışında yorumlanmasıyla ilgili birtakım değerlendirmeler yapılıyor. Gerçekten daha evvel imzalayan kimi ülkeler var, bunlar onaylamamış. Mesela İngiltere şimdi onaylamamış. İç hukukta ahenk düzenlemeleri yapıyoruz diyor. 2012’den bu yana onaylanmamış bu mukavele. Rusya, Azerbaycan imzalamamış. İmzalayıp, onaylayan kimi ülkeler çıkma eğiliminde. Mesela Polonya bu yaklaşım içerisinde. Mukavele kurallar, sözler, cümlelerden ibaret. Teorik olarak söylüyorum imzalıyorsunuz, vakitle kimi yorumların olabileceğini görebiliyorsunuz.

Almanya’da mesela bu türlü bir şey olsa, bütün mukavelelerden çıktı diyelim. Sonra birisi geldi hepsine girdi diyelim. Bu olabilir mi, imkan dahilindedir. Ancak bu türlü bir şey niçin olsun? Sizin dediğiniz kontratlar, temel mukaveleler taban birtakım müşterek bahisler üzerinden hareket eden mukaveleler. Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi ile ilgili bunu söyleyebiliriz. Temel haklar tanımlanmıştır, ek protokolle ekler yapılmıştır.

Bundan ıstırap duyan, rahatsız olanlar da var. Bundan uzun vakittir çıkılması gerektiğine dair birtakım görüşler ortaya koyanlar da var. Meclis’te yapmış olduğum bir toplantıda yalnızca milletlerarası kontrat ve kanunlarla bayana karşı şiddetin önlenebileceği kanaatinde değilim dedim. Bu bir uygulama problemi. Memleketler arası kontrat ile bayana karşı şiddetin önlenmesini birbirine eşitlemek yanlışsız değil dedim. Mesela İngiltere’de mukaveleyi onaylamamışlar. İmzalamayan ülkeler var mesela. Bunlar bayana karşı şiddeti önemsemiyor mu? Mukavelenin bunları azaltıcı bir tesiri olduğunu söyleyebiliyor muyuz? Söyleyemiyoruz.”

T24