Ayşe Sayın

Eski Başbakan Adnan Menderes ile eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Şiddetli ve eski Maliye Bakanı Tansu Polatkan’ın idam kararlarının da alındığı Yassıada yargılamalarını kararsız kılacak yasa değişikliği teklifi, TBMM Anayasa Komitesi’nde oy birliğiyle kabul edildi. CHP’nin, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının idamının yolunu açan 12 Mart 1971 muhtırası ile 12 Eylül 1980 askeri darbesi yargılamalarının da kapsama alınmasına ait önerisi ise kabul görmedi. Teklifin önümüzdeki günlerde TBMM Umumî Şurası’nda görüşülmesi planlanıyor.

TBMM Lideri Mustafa Şentop’un birinci imzacısı olduğu yasa teklifi, 27 Mayıs 1960 sonrası 592 kişiyi yargılayan ve 15 idam cezasına hükmedip, Menderes dahil 3 ismin idamının infazı sonucunu doğuran Yüksek Adalet Divanı kararlarının geçersiz kılınmasını öngörüyor.

Komitedeki görüşmelerde, muhalefet partilerden üyeler, bu teklife bütün siyasi partilerin imza koyabileceğini belirterek, TBMM Yöneticisi Şentop’un sadece iktidar ve MHP milletvekillerinin imzasını alarak teklifi sunmasını eleştirdiler.

Komitedeki görüşmelerde CHP; 12 Mart muhtırası sonrasında idam edilen Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan’ın da aralarında bulunduğu isimler ile 12 Eylül yargılamalarının mağdurlarının da düzenleme kapsamına alınmasını istedi.

Encümende laf alan AKP’li TBMM Başkanvekili Süreyya Sadi Bilgiç, yasa teklifinin birinci gündeme geldiği devirde Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının durumunun da konuşulduğunu söyledi.

Bilgiç, 12 Mart ve 12 Eylül duruşmalarının “doğal hakim ilkesi”ne nazaran kurulduğunu fakat Yassıada yargılamalarının yapıldığı Yüksek Adalet Divanı bu prensibe müsait kurulmadığı için birebir kapsamda değerlendirilemeyeceğini söz etti:

“Öncelikle bu duruşmalar, sonuçlarını beğensek de beğenmesek de Yassıada duruşması üzere doğal hâkim unsuruna münafi bir biçimde yalnızca belli kimseleri yargılamak üzere kurulmuş duruşmalar değillerdir.

“İkinci olarak, bu duruşmaların hiçbiri, Yassıada’da olduğu üzere yargılamaya bahis aksiyonların gerçekleştiği tarihten sonra kurulmamışlardır.

“Üçüncü ve son olarak da bu duruşmalar, kendi devirlerinin anayasasına ve meri mevzuatına iyi olarak kurulmuşlardır. Başka bir tabirle, Türkiye Cumhuriyeti devletinin kuruluş felsefesi ve değişmez anayasal prensibi olan ‘Egemenlik kayıtsız kuralsız milletindir’ unsuruna mütenasip halde, bu duruşmaların kuruluşu ya Anayasa’ya ya da milletin temsilcisi olan Meclis tarafından ihdas edilen kanunlara özetle de milletten alınan bir salahiyete dayanmıştır. Yüksek Adalet Divanı ismi verilen bu lafta duruşma ise bu temel nitelikten de mahrumdur.”

CHP’li Tezcan: Tüm kalıntılar temizlenmeli

CHP’li Anayasa Komitesi Üyesi Bülent Tezcan ise 1960 darbesinin tüm darbe ve muhtıraların birincisi olduğuna dikkat çekerek, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 darbesi dahil, “demokrasiye müdahale edilen bütün teşebbüslerin kalıntılarının kaldırılmasını” istedi.

Yassıada dışındaki gayrı duruşmaların “doğal hakim ilkesine” münâsib olduğu için yasa teklifi kapsamı dışında tutulmasının yanlışsız olmadığını belirten Tezcan, şu görüşleri lisana getirdi:

“Şöyle bir münasebet akıllıca değil arkadaşlar: 27 Mayıs “Yüksek Adalet Divanı” ismi verilen konsey doğal hâkim unsuruna münafi lakin 12 Mart’taki sıkıyönetim duruşmaları doğal hâkim unsuruna elverişli, 12 Eylül’deki sıkıyönetim duruşmaları doğal hâkim unsuruna münasip. Bu hakikat değil. Bununla ilgili doktrinde çok şeyi tartışabilirsiniz, farklı yaklaşımlar vardır.

“Sadece evvelden kanunun sonradan bu mevzuda duruşma kurulabileceğini tabir ediyor olması o duruşmaların doğal hâkim prensibine münâsib olduğu manasına gelmiyor. (…) Fiilin işlendiği periyotta oluşturulmamış duruşmaların sıkıyönetim ilanından sonra oluşturulmuş olması dahi onların doğal hâkim unsuruna münafi olduğunun çok açık delili.

“Kaldı ki bu duruşmaların yargılama biçimlerini biliyoruz. Evet, çok acı bir tarihî işarettir, Yassıada Duruşmalarında söylenen o kelam tarihin utanç sahifesinde asılı kalmıştır. ‘Sizi buraya gönderen irade bunu istiyor’ kelamı. Fakat 1960 darbesindeki Yüksek Adalet Divanı’nın yargılamalarını söz eden kelam buysa, 12 Eylül duruşmalarını söz eden kelam de ‘Asmayalım da besleyelim mi?’ kelamıdır. Yani her tarihî kırılma periyodunun, her darbe periyodunun kendi duruşmalarını tanım eden kelamları vardır.”

‘Türkeş özeleştiri yapan tek başkan‘

MHP Küme Başkanvekili Erkan Akçay, partilerinin kurucu önderi Alparslan Türkeş’in 27 Mayıs’a ait öz tenkit yapan tek başkan olduğunu kaydederek, “CHP’nin o dönemki mensupları, önderleri, takımları, müellifleri, çizerleri ve entelektüellerin bunun öz eleştirisini yapmamışlardır, hâlâ bu 27 Mayıs 1960 darbesini savunanlar da bulunmaktadır” diye konuştu.

ÂLÂ Partili Encümen Üyesi Feridun Bahşi de 12 Eylül darbesi mağdurlarının da düzenleme kapsamına alınmasını istedi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2010 yılında “12 Eylül’le yüzleşecekleri” cephesindeki laflarına anımsatan Bahşi, “Ancak bu lafların akabinde 10 yıl geçmesine karşın ortada ne iade-i itibar var, ne de bununla ilgili bir çalışma. Bu kanun teklifi bu iade-i itibar için de bir fırsattır” görüşünü lisana getirdi.

Teklifte değişiklik yapıldı

Komitede AKP’li üyelerin verdiği önerge doğrultusunda teklifin 1. hususunda değişiklik yapıldı.

Kabul edilen önergeye nazaran varlığı türel dayanaktan mahrum olacak Yüksek Adalet Divanı’nın kararsız hale gelen bütün kararlarının isimli sicil ve her türlü arşiv kayıtlarından silinmesi, Adalet Bakanlığı’nca resen noktasına getirilecek.

Yasa teklifi ne getiriyor?

Anayasa Komitesi’nde kabul edilen yasa teklifi Yassıada yargılamaları sonucu idam edilen periyodun Başbakanı Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Çekişmeli ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın da aralarında bulunduğu politikler hakkındaki Yüksek Adalet Divanı tarafından alınan ve Ulusal Birlik Komitesi’nce onaylanan kararların yürürlükten kaldırılmasını öngörüyor.

Düzenleme motamot yasalaşırsa, Yüksek Soruşturma Şurası ile Yüksek Adalet Divanı tarafından haklarında soruşturma ve kovuşturma yürütülenlerin uğradıkları manevi zararlar, kaynak tarafından karşılanacak. Bu kimselerin mal varlığı kıymetlerinin müsadere edilmesinden kaynaklanan maddi zararları da giderilecek.

Zarar görenler ve mirasçıları tarafından zararlarının karşılanması istemiyle yapılacak müracaatları kıymetlendirmek ve karara bağlamak üzere Cumhurbaşkanı tarafından bir komite kurulacak. Komite çalışma adap ve esasları Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek. Zararlarının karşılanmasını isteyenler komitenin çalışma metot ve esaslarının Resmi Gazete’de yayımlanmasını izleyen 3 ay içinde encümene başvurarak, zararlarının tazminini isteyebilecek.

Encümen kararlarına karşı kararın bildirimini izleyen 15 gün içinde bir keze mahsus olmak üzere encümene itirazda bulunulabilecek. İtiraz üzerine verilen kararlara karşı birinci aşama duruşması sıfatıyla Danıştay’da dava açılabilecek. Bu davalar tez işlerden sayılacak.

Maddi zararların karşılanması talepleri karara bağlanırken uğranıldığı kesin olan gelgelelim aradan geçen devir sebebiyle fiyat yanından tespiti teknik olarak mümkün olmayan zararlar açısından hakkaniyete münasebetli bir ölçünün ödenmesine karar verilecek.

Kamu kurum ve kuruluşları, Yüksek Soruşturma Şurası ve Yüksek Adalet Divanı’na ilişkin her türlü arşivlik ve arşiv dokümanını unsurun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 30 gün içinde TBMM Başkanlığı’na devredecek. Düzenleme, 27 Mayıs 1960’tan itibaren tasdikli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girecek.

Düzenleme kapsamında, Yassıada davalarından yargılananlar yahut mirasçıları, zararlarının tazminini isteyebilecek.

CHP Umumi Kurul’da önerge verecek

12 Mart ve 12 Eylül yargılamalarının da düzenleme kapsamına alınmasını önerisi encümende kabul görmeyen CHP, Umum Kurul’da bu bahiste önerge vermeyi planlıyor. CHP, münhasıran Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının hakkındaki idam kararlarının yok sayılmasını sağlayacak düzenleme yapılmasını istiyor.

T24