Mehmet Altan*

1990 ile 2000 yılları ortasındaki on yılı bir bütün olarak gözden geçirirken son derece karanlık, ürkütücü ve kanlı bir lunaparkta boşluklardan boşluklara savuran bir ‘bugi-bugi’ye binmiş üzere oldum.

Türkiye içinse 1990’lı yıllar tam bir kara seri.

***

Türkiye’nin on yıllık sosyolojik çemberleri olduğu söylenir. Aşağı üst on yıllık vakit dilimlerine denk gelen dönemeçlerde önemli toplumsal kırılmalar yaşanır. 1990’lı yıllara bu açıdan da baktım. 1980’li yıllar çok zorlanarak Türkiye’nin dışa açılma yıllarıydı. 1990’lar tam karşıtı oldu. 2000’li yıllar da bu açıdan daha dünyaya gerçek yürüyen devirlerdi. 2010’lar karabasana döndü… Yeni bir sosyolojik çembere denk gelen 2020’lerden umutluyuz.

Kâbusun bitmesini bekliyoruz.

***

1990’larda World Wide Web… 1990’larda birinci gen tedavisi denemesi… 1990’larda birinci tasarlanmış bebekler… Tekonolojik gelişmelerin sihirli çizmelerle yürüdüğü 1990’lar… 1945 yılından 1991 yılına kadar süren Soğuk Savaş’ın sona erdiği… İnternet’in yaşama gözlerini açtığı… Küreselleşmenin başladığı… Sermayenin rahatlıkla dolaştığı lakin emeğin tıpkı imkânlardan yararlanamadığı… Dünyada biat kültürünün yerini itiraz kültürünün aldığı…

Mahallî ve global ölçekte ekonomik ve siyasi yapının tekrar formlandığı… 30 yıl geride bıraktığımız 1990’lı yıllar…

***

Sanal âlemde sörf yaparken doksanlı yılların genel bir anlatımına rastladım: “1 Ocak 1990 tarihinde başlayan ve 31 Aralık 1999 tarihinde biten Miladî takvimin on yılıdır. Kültürel olarak 1990’lar, 2000’li ve 2010’lu yıllara kadar çok kültürlülüğün ve alternatif medyanın yükselişiyle karakterize edilir.’’

***

Gerek çokkültürlülük, gerek alternatif medya kaçınılmaz olarak internetli dünyanın yeni çocuklarıydı… Çokkültürlülük, birçok farklı kültürün bir ortada yaşadığı toplumu tanımlayan bir kavram… Çokkültürlü bir toplumda bütün kültürlerin birbirine saygılı olması gerekiyor.

Genel olarak birçok değişik ülkeden insanların bir yere göç etmesiyle çokkültürlülük oluşuyor. Ne var ki bu türlü bir toplum sadece müsamaha ile yabancı düşmanlığına karşı direnebiliyor.

***

Pekala ya ‘”alternatif medya?”

‘’Alternatif medya, yaygın olarak bilinen ve tüketilen medyanın karşısında olan, ona alternatif üretim yapan medya örgütleri, kurumları ve araçlarına verilen genel isim. Ana akım medya tarafından gerçekleştirilen içerik, üretim ve sunum faaliyetlerinden bir halde farklılaşan çeşitli uygulamaları açıklamak için ‘yurttaş medyası’, ‘sivil toplum medyası’, ‘halk gazeteciliği’, ‘açık yayıncılık’, ‘katılımcı medya’, ‘etkileşimli gazetecilik’, ‘bağımsız medya’, ‘muhalif medya’, ‘radikal medya’, ‘alternatif medya’ üzere çeşitli kavramlar kullanılmaktadır. Bunların her biri alternatif medyanın değişik ve birbiriyle bağlı istikametlerine odaklanmaktadır. Medyanın alternatif olmasının temel göstergeleri; 1-yayın yapmaya yönelik temel motivasyon kaynağının kâr olmaması, 2-medya içinde örgütsel olarak hiyerarşiden uzak, yatay, eşitlikçi ve iştirakçi bir yapılanmaya sahip olması, 3- toplumsal sorumluluk anlayışı gütmek ve kamusal alandan dışlanmış olan ve/veya azınlıkta kalan kesitlerin kendilerini tabir etmelerine imkan sağlamak olarak sayılabilir.”

Olağan, dünyada toplumsal bir değişim sonucu doğan ‘’alternatif medya’’ daha akademik ve derin değerlendirmelerin de konusu oldu. Alternatif medyaya dair tanımlayıcı teşebbüslerin ortak vurgu noktası ise okuyucuyla etkileşim, katılımcılık ve ticarileşme zıtlığı olarak özetlenebilir.

***

30 yıl evvelki dünya, 1990’lar ..

“Grunge, çılgın sahneler ve hip hop üzere hareketler, kablolu televizyon ve World Wide Web üzere o zamanlar yeni olan teknolojilerin yardımıyla bu on yıl boyunca tüm dünyada gençlere yayıldı.’’

Burada Grunge müziği lafı beni Windows 95 tanıtımına gittiğim Seattle kentine uçuruverdi. Alternatif rockun bir alt çeşidi olarak ortaya çıkan Grunge müziğinin doğum yeri Seattle. Zati ‘’Seattle Sound’’ olarak da anılıyor. 1990’lar her şeyin alternatifinin ortaya çıktığı yıllar… Sade medyanın değil, rock’un bile…

***

Doğal, 1990’larda ‘’oyun çocuğu’’ olan kuşağın özelliklerinin ip uçlarını veren şifreli sözleri de unutmamak gerek: “Bu on yılda piyasaya sürülen görüntü oyun konsolları ortasında Muhteşem Nintendo/ Üstün Famicom, Neo Geo, Atari Jaguar, 3DO Interactive Multiplayer, Sega Saturn, PlayStation, Nintendo 64 ve Dreamcast; taşınabilir oyun konsolları ortasında ise Game Gear, Atari Lynx ve Game Uzunluk Color yer aldı ve çok satıldılar. Super Mario World en çok satan konsol görüntü oyunuyken, Pokemon Red ve Blue en çok satılan taşınabilir görüntü oyunu oldu…”

***

Global açıdan 1990’ların en unutulmaz utançlarından biri ise bu on yılın birinci yılında patlak veren Ruanda İç savaşıydı. 800 bin kişinin vefatına neden olan insanlık tarihinin en kanlı dramlarından birini dünya aldırmaz gözlerle soğuk bir uzaklıktan seyretti.

***

Bu genel kıymetlendirme ve alternatif medya hatırlatması sonrasında 1990’lı yılların Türk medya tarihine geri döneceğiz… Kemerlerinizi bağlayın… Yol oldukça sarsıntılı.

Bu yazı P24’te yayımlanmıştır

T24